Тексты на лезгинском языке
ПОГОДА-ГЬАВАЯР
Какая сегодня погода?
Къе гьаваяр гьихьтинбур я?
Какая будет завтра погода?
Пака гьаваяр гьикI жеда?
Какая погода будет после заватра?
Муькуь йукъуз гьаваяр гьикI жеда?
Сегодня погода хорошая.
Къе гьаваяр хъсанз ава.
Вчера была плохая погда.
Накь гьаваяр писбур тир.
Завтра будет очень жарко.
Пака лап чими жеда!
Вчера было холодно.
Накь микьиз авай тир.
На днях наступят холода.
Йикъара микьивалер жеда.
Сегодня будет дождь.
Къе марф къвада.
Через два дня будет снег.
Кьве йикъалай жив къвада.
В ГОРОДЕ-Шагьар(да)
Это какой город?
Им гьи сегьри(шегьер) я?
Это город Москва,Махачкала,Дербент.
Им Маскав,Мегьачкъеле,Дербент шегьер я!
Ты с какого города?
Вун гьи шегьердай я?
Я с Москвы!
Зун Маскавдай я!
Ты давно здесь живешь?
Вун инал мусалай уьмуьр тухузва?
Я здесь родился!
Зун инал хана авайди я!
Мне очень нравится этот город!
Заз лап бегенмиш я и сегьри!
Это столица какой страны?
Им гьи гьукуматдин меркез я?
Это столица.
Им. меркез я!
Где находится улица Сулеймана-Стальского?
СтIал Сулейманан куьче гьина ава?
Извините,а это улица Ярагского?
Багъишламиш(Гъилкъачу), им Ярагъвидин куьче яни?
Как называется эта улица?
И куьчедин тIвар гьим я?
Где находится дом 15.
15. лагьай куьче гьина ава?
Где находится магазин?
Туьквен гьина ава?
Где находится аптека?
Дарманган гьина ава?
Где находится больница?
ТIалвалин гьина ава?
Где находится библиотека?
Улубвалин гьина ава?
В МАГАЗИНЕ-ТУЬКВЕН(ДА)
Это какой магазин?
Им гьи туьквен я?
Это торговый центр!
Им алишверишрин юкь я!
А где находится обувной отдел?
КIвачалайбур гузвай чка гьина ава?
Сколько стоят эти туфли?
И тIипIрипар куьн я?
А у вас есть 31-й размер?
Квез 31( къанни цIусад) лагьай яргъ авани?
Почему так дорого стоят?
Икьван багьаз вучиз я?
Сделайте мне немного скидку!
Заз са тIимил кьван къимет агъуз ая!
А у вас есть духи?
Квез атирар авани?
Где тут продается лезгинский хлеб?
Хьиран фу маса гузвай чка гьина ава?
Где здесь выход?
Инал экъечIзвай чка гьина ава?
Бабушка (со стороны отца)
Баддеъ(Баде)
Бабушка (со стороны матери)
Деддеъ (Деде)
Бессовестный
Имангалачир,Ягьгалачир(лезг).Ягъсуз,намуссуз (суффикс ‘СУЗ’-тюркский)
Болезнь
ЗурпIес (лезг),гIазар (араб,тюрк)
Боязнь
ГичI (лезг),Къурху (тюрк)
Вертолет
Элкъуьлув (Элкъуьлукь)
Вещь
ЗатI (лезг),шей (араб)
Внимание
ХикIе (лезг),Дикъет (араб,тюрк),Саймиш (перс,тюрк)
Война,сражение
ТIигь (лезг),дяве,дава (тюрк,араб)
Определенный, конкретный- Тайин
Налогообложение
Бирх эцигунар
Наука
Микит (лезги) см.Микитис (ученый),Илим (араб)
Нарочно,специально(наст ойчиво,с упорст)
Къастуналди
Настоящий
ЧIим (лезг),Халис (тюркск)
Наука
Микит (лезг),Илим (араб)
Начинать
Авалун,эгечIун,гатIунун (лезг),Башламишун (азер,тюрк)
Неделя
ИкIи (лезг), Гьафте (тюрк,араб)
Недостаток, дефект
Нукьсан
Нынче, в этом году
ЦIи
Нужда, потребность
Игьтияж
Обдумывание, рассуждение
Веревирд,варавурд
Обманывать
Алцурарун(лезг),Алдатмишун (азерб,тюрк)
Общество
Мехел (лезг),Жаамат (араб)
Дедушка (со стороны отца)
Бадбаъ(баба)
Дедушка (со стороны матери)
Дедбаъ (деба)
Земной шар
Гирдани
Здание,сооружение
Каркамар (лезг),дарамат (араб)
Здоровый
Шиб (лезг),Сагъ (азер,тюрк)
Здоровье
Шибвал (лезг),Сагъвал (азер,тбрк)
Землятресение
Зурзунвал (лезг),залзала (араб)
Знакомиться
Чирхчирун,чирхчир хьун
Луч
ЦIарцIар (лезг),Нур (араб)
Любовь
КIанивал (лезг),Мугьуьббат (араб)
Бабушка (со стороны отца)
Баддеъ(Баде)
Бабушка (со стороны матери)
Деддеъ (Деде)
Это какой магазин?
Им гьи туьквен я?
Это торговый центр!
Им алишверишрин йукь я!
А где находится обувной отдел?
КIвачалайбур гузвай чка гьина ава?
Сколько стоят эти туфли?
И тIипIрипар куьн я?
А у вас есть 31-й размер?
Квез 31( къанни цIусад) лагьай яргъ авани?
Почему так дорого стоят?
Икьван багьаз вучиз я?
Сделайте мне немного скидку!
Заз са тIимил кьван къимет агъуз ая!
А у вас есть духи?
Квез атирар авани?
Где тут продается лезгинский хлеб?
Хьиран фу маса гузвай чка гьина ава?
Где здесь выход?
Инал экъечIзвай чка гьина ава?
Это какой город?
Им гьи сегьри (шегьер) я?
Это город Москва,Махачкала,Дербент.
Им Маскав,Мегьечкъеле,Дербент..шегьер я!
Ты с какого города?
Вун гьи сегьридай я?
Я с Москвы!
Зун Маскавдай я!
Ты давно здесь живешь?
Вун инал мусалай гьуьмуьр тухузва?
Я здесь родился!
Зун инал хана авайди я!
Мне очень нравится этот город!
Заз лап бегенмиш я и шегьер!
Это столица какой страны?
Им гьи шарвалагдин (гьукуматдин) меркез я?
Это столица.
Им. меркез я!
Где находится улица Сулеймана-Стальского?
СтIал Сулейманан куьче гьина ава?
Извините,а это улица Ярагского?
Багъишламиш (Гъил къачу), им Ярагъвидин куьче яни?
Как называется эта улица?
И куьчедин тIвар гьим я?
Где находится дом 15.
15. лагьай куьче гьина ава?
Где находится магазин?
Туьквен гьина ава?
Где находится аптека?
Дарманган гьина ава?
Где находится больница?
ТIалвалаг гьина ава?
Где находится библиотека?
Улублаг гьина ава?
Какая сегодня погода?
Къе гьаваяр гьихьтинбур я?
Какая будет завтра погода?
Пака гьаваяр гьикI жеда?
Какая погода будет после заватра?
Муькуь йукъуз гьаваяр гьикI жеда?
Сегодня погода хорошая.
Къе гьаваяр хъсанз ава.
Вчера была плохая погда.
Накь гьаваяр писбур тир.
Завтра будет очень жарко.
Пака лап чими жеда!
Вчера было холодно.
Накь микьиз авай тир.
На днях наступят холода.
Йикъара микьивалер жеда.
Сегодня будет дождь.
Къе марф къвада.
Через два дня будет снег.
Кьве йикъалай жив къвада.
Спасибо —- Чухсагъул. Сагърай
И вам (тебе) спасибо —- Квезни (вазни) чухсагъул
Благодарю от всего сердца —- Лап рикIин сидкьидай чухсагъул
Счастья тебе (вам) —- Ваз (квез) бахтар гурай
Удачи во всем —- Бахтар гурай
Да сбудутся мечты —- Мурадар кьилиз акъатрай
Долгих лет жизни —- Яргъал уьмуьрар гурай
Радости тебе —- Ваз шадвилер хьурай
Спасибо за помощь —- Куьмек гунай чухсагъул
Ты мне очень помог, спасибо —- Чухсагъул, вуна заз гзаф куьмек гана
Как я рад —- Гьакьван зун шад я
Это очень хорошо —- Лап хъсан я
Я не забуду это —- И кIвалах зи рикIелай алатдач
Тексты на лезгинском языке
ДИДЕ РИК!ЕЛ ХТАНА ЗИ
Куьчедай кьил туна чиле,
К!ек!ес аваз гьар са гъиле.
Физ акурла къари куьзуь,
Диде рик!ел хтана зи.
Къекъвез тижез тир ам зайиф,
Акурла заз хьана гьайиф.
Гьайифти рик! ат!ана зи,
Диде рик!ел хтана зи.
Жедай вичин кьудкъад йисан,
Зи дидедиз тир ам ухшар.
Хьана мазди вич сад кьваншар,
Диде рик!ел хтана зи.
Къекъвез тижез тир ам зайиф,
Акурла заз хьана гьайиф.
Гьайфти рик! ат!ана зи,
Диде рик!ел хтана зи.
Акур къалай вич заз сифте,
Алат хьайла шумуд гьяфте.
Гьефтедилай хьана хесте.
Диде рик!ел хтана зи.
Гьефтедилай хьана хесте,
Сурал цуьквер десте-десте,
Тхуй,Рик!ел атана зи,
Диде рик!ел хтана зи.
Бахчейраван къизилгуьлер
Перизада, гъай, гуьзел яр
Къизилгуьлер я Семендер
Перизаде, гъай, гуьзел яр.
Зав килигай катран вилер
Перизада, гъай, гуьзел яр
Ваз тахьунлай, сад аман яр
Перизада, гъай, гуьзел яр.
Къацы векьин къеняй (о) къугIай
Перизада, гъай, гуьзел яр
Бахтавар хуьй ичин жалгъа
Перизада, гъай, гуьзел яр.
Шалбуз дагъдиз сагьар къуртIа
Перизада, гъай, гуьзел яр
Яраб жедатIа кани гада
Низ чидач вун «Перизада»?!
Мел-мехъерриз алатна ван
РикIерик гьикI лув кутада:
«Перизада, Перизада,
Перизада гьай гуьзел яр»
Сир гьик! гуда (лезгинская народная песня)
Бахтавар хьуй Эслидин йугъ,
Мулдин цуьквер сурал алай.
За вав рик!ин сир гьик! гуда,
Ярдин лишан хурал алай.
Ви вилер, яр ви вилер.
Кьисмет хьуй заз ви вилер
Вун патал за гуда чан, вун я зи гьалдин дарман,
гьар юкъуз къвез заз ви ван, яр я вун жегьил жаван,
вун я зи уьмуьр масан,вун я зи рик| зи иман,
иер вилер ви гьакьван, кьарай амач зи рик|из,
вун такурла вилериз, ви чиниз зун тамашиз,
лагьанай за пашмандиз,заз авайди са вун,
уьмуьрни вун патал я,вун зи рик|из к|ани я.
Ви вилер, яр ви вилер.
Кьисмет хьуй заз ви вилер,
Вуч гуьрчег я ви сивел, алай гуьзел мили хъвер,
Рик|елай за алуддач, яшамиш жез заз кандач,
гαлачиз яр ви вилер!
Рик| ат|уз зи къеневай, кьуна физ ви гъиликай,
лугьуз тежез винелай, уьмуьр я фад физавай,
ви муьгьуьббат рик|еваз, вун вафалу яр хьухь заз,
зи рик| на тамир ц|раз, чи кьведан рик| сад хьана, сир лагь за ваз гьик| гуда?
Рик|из хуш хьай ви вилер, зи рик|и фад ч|угуна,
ат|анва зи ахвар на,цавуз яр зун килигна, жедайвал за т|алабна!
Ви вилер, яр ви вилер.
Кьисмет хьуй заз ви вилер,
Вуч гуьрчег я ви сивел, алай гуьзел мили хъвер,
Рик|елай за алуддач, яшамиш жез заз кандач,
гαлачиз яр ви вилер!
Стихи на лезгинском языке
Хъалурда за,килиг лугьуз. таза я.
Зи лезги ч1ал, хуьда за вун акал хьиз,
Чи дидейрин рик1е авай хиял хьиз.
Хуьда за вун багьа-багьа са зат1 хьиз,
Шадвилелди гъиле кьадай тарат1 хьиз!
Ават1ани гьар са хизан патарал,
Агудзава вуна чи руьгь, лезги ч1ал.
Хуьда за вун манидалди рик1ел гъиз,
Цаву вичин къужахдавай гъетер хьиз!
Ван аваз хьуй чи дагъларин рекъера,
Аялринни ч1ехибурун рик1ера,
Лезгинкадин макьам галаз чи гафар.
Бахтлу хьурай куьн гьар са югъ, лезгияр!
Хьайит1а зун маса халкьдин арада,
Жеда вун зи фикирдани, хиялда,
И дуьньяда чаз виридаз дамах яз,
Яд хъвайикьван, тух тежедай булах яз.
Хуьда за, зун кьейилани, т1варунал,
Перевод с лезгинского
Родной язык храню в душе своей,
Как мысли в сердце наших матерей.
Судьба повсюду разбросала нас,
И только он единство наше спас!
Храню тебя я песней на устах,
Как небо свои звёзды на руках.
И пусть звучит «Лезгинка» вновь и вновь
В душе детей и даже стариков,
В дорогах наших эхом до вершин!
Пусть счастье в доме будет у лезгин!
Храня на свете гордость нашу в нём,
С водой целебной,вечным родником.
Хранить не перестану после смерти
Парой слов под именем. поверьте.
Вун хайи югъ.
Стхадиз.
Жив авайла чанда чими гад хьурай,
Вун хьтинбур гьар мягьледа къад хьурай.
Ви уьмуьрдин йикъар вири шад хьурай,
Хайи югъни са виш сефер мад хьурай!
А ЯЗЫК НАШ КРАСИВ И БОГАТ
А на маму,наверно нигде,
Так красиво не скажут Диде
А на Родину,свой Дагестан,
Говорят все с любовью-ВАТАН!
Кто нарушит покой, как тиран,
Он для всех поколений-душман!
А «Салам «если громко сказал,
Ты мне друг- позову на хинкал.
Гьикьван иер язва чи ч1ал.
Виридлайни багьа касдиз
Диде лугьуз рахада,
Жуван хайи Дагъустадиз,
Ватан лугьуз дамахда.
Лепе гана гьуьлерал.
Элкъведа зун хуьрерал.
Заниятан иервал
Садра мад аквада жал?
Канахьи хажалатри,
Рик1 кьве патал падна зи.
Жегьилвал вун галачиз
Акваз-такваз катна зи.
Авазва зун чин тийиз
Акъатнат1а вун гьиниз,
Темен гудай за чилиз,
Гел къалурай вилериз.
Цуькедиз ухшар авай
Заниятан т1вар алай,
Милли къвер сивел алай
Жегъизвачхьи хуьрерай!
Ч1ехи шегьер к1вачик адан хьайила,
К1амач адаз хуьре амай инсанар,
К1андай хьи заз, ширин чаяр цайила,
Салам гана ачухнайт1а зи рак1ар.
Кварар къуьнел алай рушар
Дамахдивди рекье жедай,
Ийиз ширин эхтилатар,
Абур шаддиз хъуьрез жедай.
Эред булах,эред булах,
Ви бегьер я къацу яйлах,
Михьи йицел ийиз дамах,
Ам хъвайибур жезава сагъ?
К1ан я заз вун!
Цава авай гъетерилай
К1ан я заз!
Гьик1 за лугьун
Тежедайла са вил галаз
Вав(ди) рахаз
Карагзава зи вилеркай-
гъил къуна
Акалзава зи гъиликъ
туп1ал вуна.
Твакадайвал накъвар,
селлер кьунва за.
Гьатнава зун
к1анивилин ракьара
Чидани квез
и азарвилин чара?
Ац1анва рик1
Гьуьлелайни дериндиз,
Алахьиз.
Ам тада гьик1,
Чанда авай жаза хьиз?
Ихьтин нурар
Хуьзавайбур рик1ера
Мад ават1а вил алайбур,
эвера!
Чуьнгуьр яни рахайди.
Лап рик1ивай рахазва
Чуьнгуьрдин симер,
Заз макьамдай аквазва
Ви рик1ин сирер.
Жедач залай чилерал
Бахтар авай кас,
На ви ширин мецелай
Гаф гайит1а заз.
Ван ат1узва манидин
Симери ракьун,
Чуьнгуьр я ви к1аниди,
За мад вуч лугьун?
Къе заз хуьре са аламат акуна
К1усн(и) амачир диде хьтин са хала.
Чан халадин лугьуз ада жузуна,
Гьик1 ава вун,гьинай я вун чан бала?
Припев:
Чан халаяр,куьн дагъларин нурар я,
Чан халаяр, Куьн чи дидевахар я!
Чинар лацу авунавай марфари.
Хъуьхъвер яру авунавай къайари.
Ван хьайибур зи ч1алахъни ягъадач,
Бес гьик1 жеда?Чирна к1анда и к1валах.
Я чан диде,на заз вучиз лагьанач?
Лагьанач на ваз авайди мад са вах.
Садазни к1андач акьадай гаф пеле.
Вуч лугьуда? Инсанар я гьар журе.
Късанбурни кьаз жедач вири гъиле,
Пехилбурни ава ксар гьар хьуьре,
Садазни к1андач акьадай гаф пеле.
Женнет багъ я дидедин т1вар алай кас,
Адан вилик гунагь я к1евиз рахаз.
Гъимир диде садрани гьахтин йикъаз:
Мет1ерал акъвазна минетдай садаз
ВУН РИК/ЕЛАЙ АЛУДДА ЗА.
Секин хьухь вун,гьараймир рик1,
Рагъ къведа мад,цавуз килиг-
Ква гатфарин йикъар вилик,
Тарари мад акъайда цуьк!
Гъетер квахьай цав хьана чун.
Ви ч1арарин бурма кифер
Гару гъиле кьазава,
Ахъатзавач яргъи йифер,
Вун рик1е авазава.
Гъетер квахьай цав хьана чун,
Сад садаз жегъин тийиз,
Ацахьзавай къав хьана чун,
Бахтунин рекъ чин тийиз.
Варз алачир мич1и йифер,
Заз са герен ахвар це.
Муьгьуьббаттихъ кайи рик1ер
Мад ават1а,хабар це.
Дуьньядиз кам вегьей ч1авуз
Самурдин вац1 патаг гвай.
Зун лепедин лув я лугьуз,
Адаз дигай т1вар ицигнай.
Цавай хъвазвай марфадини,
Далдамдихьиз чил гатазвай.
Дидедивни,бубадивни
Пачагьривхьиз дамах гвазвай!
Гьахьтин дамах хуьн паталди,
Ядни хвадач за са ст1ал,
Цуькверин багъ тух жедалди,
Акьвалтнавай куь сурарал.
Кьил акъудда за пенжердай,
Нвагъ садазни такуй лугьуз,
Авахьзавай зи вилерай,
Зун дидедиз хайи юкъуз.
Къе за чуьнгуьр гъиле кьада,
Дидедин рик1 шад жедайвал.
Дериндай гафар лугьуда,
Ракьун симер кьат1 жедайвал!
Манидин ван атуй цавуз,
Чара жедат1а квевай гъетер?
Жезавач гьарайнани лугьуз,
Зи рик1е т1ал ава эх тежер.
Ахварни секинвал катна зин,
Хажалатар чанда гьатна зин.
Гатун варцарикай хьанва зул,
Фикирарни заз авазва бул.
Вун акваз к1ан я зи вилериз,
Жеда зун,жеда ваз эвериз!
хьайиди яни квез ихьти ван
Икьван багьа жедани инсан?
Муьгьуьббат виридаз ик1 я жал,
Амукьдай са залам пар хьана?
Вучиз вун ат1узвач рик1ин т1ал?
Садазни течир суал хьана.
Манидин ван атуй цавуз,
Чара жедат1а квевай, гъетер?
Жезавач гьарайнани лугьуз:
Зи рик1е т1ал ава эх тежер.
Заз зи к1ани яр ава,
За гайи гафар ава,
Заз килигиз жемир вун,
За зи ярдиз вуч лугьун?
Ваз рушарин арада
Вучиз са зун аквада?
Вун мекъерикни меле
Гьатмир гада зи геле.
Вун авазвай дердери
Лугьузва вин вилери
Вун физвай рекъ зи рекъ туш,
Заз маса кас язва хуш.
Гьич далдадик гар жедач,
Закай вазни яр жедач.
Нуьк1вериз лувар ава,
Заз са к1ани яр ава.
Вил гала ви вилерихъ,
Санал фейи гелерихъ,
Ваз гуз дахьай цуькверихъ,
Рик1ин дарман, Лиана.
Къашарикай багъишна къизилгуьлер,
Аялди хьиз кьил ицигдай за мет1ел.
Таквадайвал атай накъвар зи вилел,
Зи бахтунин къати виляй, Лиана.
Цавал ала вил дидедин,
Мус эверда лугьуз вуна.
К1амач адаз фу дуьньядин
Амачирла юлдаш ина.
Ам туна Вун фенва цавуз
Накъваризни, сефилвилиз.
Дидедин рик1 хьанва ялгъуз
Амач лугьуз еси к1вализ.
Деминиз вири фидайла,
Дидени галаз чу фена.
Ви макьамдин ван атайла,
Вили накъварал ишена.
СУНДУХДАВАЙ ДИДЕД ШАЛ
Вегьеда за гардандиз
Сундухдавай дидед шал
Цаваризни,дагълариз
Акъайда зи рик1ин т1ал.
Эй багьа экуь дунья
Ву туькьуьлни ширин я!
Вуна ц1ай хьиз кумир зун,
Зи фикирар дерин я.
Виридлайни азизбур
Душмандиз гьик1 элкъвезва?
Цеман зи чандиз сабур,
Зун дили-дуван жезва.
Жедани бес са кварце
К1анивални душманвал?
Заз,жедат1а,жаваб це
Яд гьик1 пайда кьве патал?
Экуьн кьиляй лугьузва за и мани
Вун хьтинбур мад дуьнедал амани?
Вучиз ят1а суьгьуьрдин сир акъая,
Ви камарин гелерни заз багьа я.
Масадан гъил акурт1а заз ви гъиле,
Жегъида зун батмиш хьанаваз гьуьле.
Зи нефесди агакьарда цаварал,
Чир жедайвал к1анивилин рик1ин т1ал.
ЗУН МАНИЙРИН УСТАД ЖЕДАЙ
Цава авай лацу цифер,
Куьн михьивал зазни к1андай,
Жедай зунни гьакьван иер,
Килигайла экв аквадай.
перевод с лезгинского
Эти степи, поля и земные просторы
Не сравнятся с живою водой родником,
Что пробился в ущелье сквозь камни и горы.
Дай глоток за любовь, что на сердце моём.
И от этой воды, я бы песни запела,
О которых никто, никогда не слыхал, Если б я по утрам из окошка глядела
На наряды, ещё не проснувшихся скал.
ВУН НВАГЪ ХЬАНА ЧИНАЛ АЛА.
Зи япара ви ван ама,
Ви гъилерикъ вил галама,
Хабар кьадай гафар ама,
Чан зи диде,чан зи диде
Зи сирер за низ лугьуда,
Т1ал гьатайла зи хуруда
Вунахьиз темен ни гуда?
Чан зи диде,чан зи диде.
Рик1 акъатиз вахъ вил гала,
Вуна чурай факъ вил гала!
Вун галачиз вучда гила?
Чан зи диде,азиз диде.
Экуьн кьиляй ишигъ гудай рагъ хьтин.
Берекатдин бегьер гудай багъ хьтин,
Шадвилелди чинал атай нвагъ хьтин,
Вун жагъайдан уьмуьр женнет я,зи яр.
Дагьдин марал,ФАРИЗАТ т1вар алай руш!
Мулдин цуьк хьиз гьикьван иер аквазва!?
Ви сесинин ван хьайила ц1уразва,
Лезги ч1алаз дамах гайиди язва
Дагъдин марал-Фаризат т1вар алай руш!
Заз авайди ви фикир туш,делил я-
Гьайиф хьи заз авайди тек кьве гъил я.
Ваз багъишиз цуьквед багъни т1имил я,
Дагъдин марал-Фаризат т1вар алай руш!
Ч1улав ч1арар ганва ваз махпур хьтин,
Гъетер авач,ви пелевай нур хьтин,
Къизилгуьлдин цуьк къеневай т1ур хьтин,
Дагъдин марал- Фаризат т1вар алай руш!
Мулдин цуьк заз цавун нвагъ хьиз аквазва,
Майдин вацрал шад я ама, шедайвал.
Адан рангар гамун фура за тазва,
Вегьей чилик бахтунин пай жедайвал!
Са чилин бегьер я чун.
Бахтар жедач инсандиз
Хайи чилни,цав такваз.
Къфизва зун ватандиз
Рик1е фулни ц1ай аваз.
Патарал алайбуруз
Дагълари эверзава-
Вегьез гамар гьар гатуз,
Квел вил алаз жезава.
Агакьайла чилерал
Кьакьан дагъдин буй авай,
Ц1арц1ар гузвай вилерал
Нахъвар кьаз хьанач завай.
Заз цуькверни къуьрезва,
Чир хьана жал абриз зун?
Чин дувулар сад жезва-
Са чилин бегьер я чун.
Мегьман хьайи бахт.
Акъваз лагьанач за яр,ви камариз
Гьазур хьана фидайла вун яргъариз,
Чидачирхьи гьикьван залам кар ят1а,
Яргъара хьун гьикьван залам пар ят1а.
Яб ганач за зи гьефесдин хиялдиз,
Лагьанач за акъваз,фимир зи ярдиз,
Ахквадачирди вилериз чидачир,
Ам шадвилив ац1анвай зи дуьне тир.
Рик1ин къене авай хиял чинтийир,
Мегьман тирт1а бахт, рик1елай фин тийир?
Зи фикирар алатзава рекьелай.
Мегьман хьайи бахт физавач рик1елай.
Тадани ик1, тадани перишан яз,
Кана алахьайхьтин ц1аюн лишан яз?
Ви рик1ел хер хьанат1а жал, пашман яз?
Зи сивел къвер жедат1а мад,чидан ваз?
Герек я вун,шадвал рик1е авайла,
Гьак1ни сефил йикъар кьилел атайла.
Ширин я вун вирт1едилай заз диде,
И дуьньяни к1анда вун амаз диде.
Гумир Аллагь,гумир
Заз сефил йикъар,
Зи вилерал гъимир
Рик1 паддай нахъвар.
Ракъин нурар кьандай
Гьамиша кьилел,
Гюзел тир ижрандай
Нюк1верин ванцел.
К1ан я,к1ан я, к1ан я
Цаварни,чуьллер,
Багьани масан я
Заз чими рик1ер!
Зун гъетер квахьай цав хьиз ава.
Вун аквадай са югъ гана заз,
К1анивал вуч ят1а чирна заз.
Жезавач вахъгалаз мад рахаз,
Вучда за и дуьньядикай мад? 2 раза.
Зун гъетер квахьай цавхьиз ава,
Йикъар йиферни мич1из ава.
Зун ацахьзавай къавхьиз ава,
Т1илиярхьиз накъвар физава.
Стихи на лезгинском языке. Цикл Стены и границы
ЦЛАР ВА СЕРГЬЯТАР (Из книги «КОЛОКОЛ И КАМЕНЬ»)
Чун лекьер я. Чаз, лекьериз, сергьят чидайд туш,
Гьава чиди, ракъар чибур, дагълар чибур я.
Къузгъунривай мублагъ цавар кьегьят жедайд туш,
Дуьз аранар, тик синерни сувар чибур я.
Чун лекьер я. Чаз, лекьериз, сергьят чидайд туш,
Виняй вири аквазва чаз: багъри ерияр,
Мублагь чилер эк1я хьанвай Касдилай Къафдал.
Къацу багълар, нехирарни лацу суьруьяр…
Девлетлу я лек1рин ватан малдал, алафдал.
Виняй вири аквазва чаз – багъри ерияр.
Хъвер къвезва чаз: хуьшреканри ягъзава гьалар,
Чип1ер ягъиз пайзава чи девлетар чпиз.
Эк1я женни кьил агъузна тик синер, гъурар
Жанавуррин к1урарик гьич чпел айиб гъиз?
Хъвер къвезва чаз: хуьшреканри язава гъалар.
Чун ц1аяр я. Чаз, ц1аяриз, часпар чидайд туш.
Аллагьди хуьй! Акьалт1 тавуй лекьерин сабур –
Чи ах патал чаз шадвилер-гъамар чидайд туш!
Чи лувар я Алпанд ц1аяр хуьдай чи абур.
Шукур Аллагь! Акьалт1 тавуй лекьерин сабур –
Чун ц1аяр я. Чаз, ц1аяриз, часпар чидайд туш!
Залан йукъуз меслят хьана к1унт1ар сад хьана –
Шагьдагъ, Шалбуз хкаж хьана, дагълар сад хьана.
Инсанривай таб гуз жечир мекьериз зурба,
Хвеначирт1а чпин къулар ц1аяр сад хьана.
Кар арадиз акъатдайд я, эвелни эвел
Къуьн къуьневаз къвазна к1анда икьрар сад хьана.
Нехиррикай халкьар жеда, эгер хьайит1а
Уртах рекье шадвилерни гъамар сад хьана.
Ша, чи рик1ер сифте сад жен, к1ан ят1а эгер
Чи аранар, чи гъурарни сувар сад хьана.
Фейзудина чан къурбанддай а бахтлу йикъахъ,
Акунайт1а вири Алпанд халкьар сад хьана.
Шарвили! Шарвили! Шарвили!
Герек тирла женгериз
К1елед Хевел къведа чун ваз пуд сеферда эвериз:
Шарвили! Шарвили! Шарвили!
Фад хкаж хьухь пурариз –
Душманд хура къвазнава чун къилав гана турариз!
Шумуд къузгъун атанай чи чилерал,
Зи лезги халкь магълуб хьанач дарвилиз.
Лигим хьана чун баркаллу женгера,
Чахъ ц1ай хьтин чи руьгь хьана – Шарвили.
Рухвайрикай хьана чилиз файдаяр,
Лезги чилихъ темягькарар терг хьана.
Душманд хура къвазна Къванцигадаяр,
Зи яйлахни гъейри к1вачиз верг хьана.
Шарвили! Шарвили! Шарвили!
Герек тирла женгериз
К1елед Хевел къведа чун ваз пуд сеферда эвериз:
Шарвили! Шарвили! Шарвили!
Фад хкаж хьухь пурариз –
Душманд хура къвазнава чун къилав Гана турариз!
Зи чил, вун ни къазунна,
Бахтсуз лиъ хьиз бед малдин?
Халкьдивай ни жузуна?
Ам фенд я гьи камалдин?
Я вун як1ун тике я
Кьасабчидин гъилевай.
Пч1и темягь еке я,
Вунни куьк я вижевай.
Кьулан вац1ун гапурди
Вун кьве патахъ падзава,
Бахтлу жедай акурди
А вахт, зи халкь садзавай.
Рик1 кьве пайна, кьве пайна эл,
Ч1ур хьана чи пакадин гел.
Яраб, зи чил, на эхда гьик1,
Вегьенвайла жуьгьенрал рик1?
Бедендихъай къакъудна кьил,
Набут хьанва зи хайи чил.
Чи шагьдамар, чи Кьуланвац1,
На бедендай акъудна кьац1.
Юкьвай ивид дам финалди
Сагъ са рик1 кьве пай жедайд туш.
Чарадан къул кьуна лугьуз
А къула пак ц1ай жедайд туш.
Кьве мамунай гана лугьуз
Нек1едихъ кьве дад жедайд туш.
Са дидеди хайи касдихъ,
Патан диде мад жедайд туш.
Къул гадарна гъурбатда хьай
Тахтуникай тахт жедайд туш.
Халкь маса гуз къазанмишай
Бахтуникай бахт жедайд туш.
Хайи чиляй авахьзавай
Вац1ухъ гъейри дад жедайд туш.
Халкь сад хьана аквадалди
Лезгидин рик1 шад жедайд туш.
Зи руъгьдин стха Имам Яралиеваз
Къекъвемир куь Шарвилидихъ –
Кьегьалар чи арадава.
Барка алай кар виридахъ,
Инкар тежер чарадавай.
Аламатдин акурла кар
Ик1 раханай са философ:
Чилел анжах зурба халкьар
Жеда тийиз чпиз инсаф.
Кьурт1а эгер са и лишан,
Халкь авач хьи чалай зурба:
Сад хьиз я чаз чара-жуван
Чизамачиз диде-буба.
Вуч ят1а пис, вуч я хъсан
Вилик квай зат1 жеда такваз.
Штидай кьаз зурба инсан
Жуван лаш кьаз «т1урар алаз».
Амма физва вилик миллет,
Ц1ийи несил агакьзава.
Дегишиз чи ч1уру хесет
Кьегьалрилай алакьзава.
Лезги тарат1ди гуз лепе,
Хквезва чи руьгьдин девлет.
Дагъни аран, дере-тепе.
Агатзава сад жез, гьелбет.
Шарвилийрихъ къекъвемир куь,
Абур къе чи арадава.
Алпандин чил хьанва экуь –
Цава лезги тарат1 ава!
«К1ват1 хьухь, жемят, К1елед Хевял!» –
Лезгистанда чк1анва ван.
Шарвилидиз кьакьан тимтал
Хкажиз гьваш гьарда са къван.
Мадни гваз ша багъри накьвар,
Лезги чилер агуддайвал.
Ажузвилин ишелд накъвар
Чи рик1ерай акъуддайвал.
Са къван. са къван… акваз-акваз
Къванерикай дагълар хьана.
Са мекв. кьве мекв… накьв чиле тваз
Мекверикай багълар хьана.
Рик1е мурад авачирт1а
Къванерикай дагъ жедайни?
Далудихъ парт1 галачирт1а
Экверикай рагъ жедайни?
Гаф сад хьана агатайт1а,
Мерд лекьерин луж я хьи чун.
Са къастуник акатайт1а,
Т1ем такакьдай гуж я хьи чун!
Лезги чилин махлукь вири
К1ват1 хьайила я гужлу сел.
Мугьманд чина шад я Т1ури,
Чи гарава Ахцягьрин эл.
Лезги чилин кьуд патахъай
К1ват1 хьанва къе лекьре несил.
Т1уридин эл, суфра ахъай!
Т1ям акван, гъваш ви къуьл, ви сил.
Кутунва квез цавук гурар,
К1елез Хевял экъеч1, эллер!
Ра гъуцра бул гузва нурар,
Руьгь гуз к1вачин я Эренлер!
Са кам. виш кам. агьзур к1арцин
Тикдиз фенва гурар цавуз.
Ам эпос я агъзур ц1арц1ин
Кун тийидай, гадара ц1уз!
Гьар са рик1е, куьз лагьайт1а,
А эпосдин ц1арар авай.
Кьегьалринни, дуьз лагьайт1а,
Чанда къастар-ц1аяр авай.
К1ват1дайди хьиз са ц1ам-са ц1ам,
Ц1елхемрикай ц1аяр к1ват1на.
Ц1ар эцигиз ц1арц1ел ц1алц1ам,
Эпосдин пак ц1арар к1ват1на.
Къуьн къуьне турвиляй вири
Чи кар вилик атанва къе.
Барка хьуй ваз Алпан! Т1ури! –
Чи Шарвили хтанва къе!
24.06.2000. Ахцягь шегьер.
Каспидилай Шагьдагъдал кьван
Багълар гуьзел, дагълар кьакьан.
Шагьидар я ви гьар са къван,
Ви паласа, дагъни аран.
Шумуд йисар, дегьзаманар
Чи бубайри хвейи ватан.
Варлу я вун, адлу я т1вар,
Хайи макан, зи Лезгистан.
Тарихдин сан виш агъзур,
Цуьк акъудай зи лезги чил.
Эл-эминда хьанва машгьур
Ви Шарвили, ви лезги кьуьл.
Дагъларикай кьилеллаз ван
Чар булахар авахьзава.
Эминанни Сулейманан
Сес Каспидик акахьзава.
Пачагь Вачэ*, Гьажи Давуд,
Ярагъ Мегьамед т1вар кьакьан,
Кьегьал несил я ви умуд,
Цуькведин багъ, зи Лезгистан.
1992.
_______________
* Вачэ – V1 асирда Алупан гьукуматдин пачагь.
Чи гъилева гуьзел варлу ерияр –
Чи бубайри хвена и чил гана чав.
Уьтквем ва мерд кьегьалар тир багърияр
Лезги чилел сагъ яз хвейи лезги цав.
Амма жив хьиз хайи чил къе ц1разва,
Арасдилай, Куьр вац1алай Кьулан ва-
ц1ал къведалди гъамлу хьана кьуразвай.
(Чи гьакимри авуна чаз иланвал,
Кукуп1ар тир чара муквай ахъагъай).
Чи ерийрай, маканрай чун чкурна,
Чи къубаяр, чи к1елеяр чк1урна.
Кьулан тарциз ягъайди хьиз ятагъан
Дертлу хире лянетдин къван ак1урна.
Шумуд йисар иес квахьай нехир хьиз
Чк1изва чун… гьикьван хьуй бес ахвара!
Пад жезва рик1… ргазва хам чехир хьиз…
Къурбанддин тур хуьзма гьеле къакъара…
Лацу атлу шивдал алаз атана
Цавар падиз, рагар падиз рахана:
«Гаф къачуда, кам къачуда шумудан,
Къарагъ к1вачел, къвазмир умуд ат1ана. –
Лезги чилел сес хтана Давудан. –
Къилав гана бубайрин пак турариз
Хкаж хьухь куьн кьезил юргъа шиверал.
Лайих я куьн уьтквем, машгьур крариз,
Душмандин к1ур гьик1 тан лезги чилерал?
Женг къурмиша зурба къурбанд сувар хьиз
Вегьез душман турарални къиверал.
Гар кткана азад лекьрен лувар хьиз
Япунжияр хкаж хьурай къуьнерал».
Лезги чилел гъейри гелер алама
Туьнт женгера турди ат1ай кьац1ар хьиз.
А гелерихъ гъейрийрин ял галама,
Чи ник1ера экъеч1ай бед нац1ар хьиз.
Хуьрерикай хьана кентер, убаяр,
Вац1арикай чаяр хьана, аламат!
Вич1егьар тир и чил хвейи бубаяр,
Чи чил, чи ч1ал агакьнай чахъ саламат.
Ярагъвидкай Ярагъский авуна,
Адан кардив, адан руьгьдив такьадай.
Шарвилидин турни къуьруьз акуна,
Кьегьал кьуна са адетдин бакьадай.
Зи эл, зи халкь! Лагь, эхир вахъ хьанва вуч?!
Вал чарадан ала даим кьенерар.
Жуван ахни тарих, эдеб ийиз пуч,
Чаз билегар гьикьван жеда жинерар?
Гьикьван чна бубайралди дамахда,
Чахъни крар мус жеда руьгь къаних тир?
Гьайванри хьиз авай уртах парахда,
Квадарзава жуван жуввал лайих тир.
Зи Кьуланвац1, рахайла куьз кисзава?
Зун уях я, за ви дердер гьиссзава.
На тухузва сирерин пар бинедин,
Гуя кьеч1ем я вун лезги дидедин.
Гъам гадарна, жезвачни рик1 шад ийиз,
Чил кьве пайна, амма дерт жеч пад ийиз.
Зи чил хьиз на зи рик1ни кьве падзава.
Акъваз…акъваз…жаваб це! куьз катзава!
Зи Алпандин кхьинар дегь замандин
Чан гъайибур вич гъаргъарви Месрупа,
Цавал кхьей ч1ал ят1а ц1айлапандин,
Я ат1ана чилел куьн шарр1 Алупа?!
Рагъ лувара кьуна дагьдал ацукьай
Гелер ят1а къванцел лекьрен къармахдин?
Лезги рушан кьезил туп1ар галукьай
Нехиш ят1а кьаличадал дамахдин?
Деринбур тир чи бубайрин кьат1унар:
Ц1ал хъукъурдай ламу чепед к1алубар –
Ат1дал2 ат1ай зарийрин пак ат1унар –
Хазина хьиз хвена керед улубар3.
Ч1ал ч1агурна зарийри пак Алпандин,
Гьар гафуниз ягъиз зардин къадакьар.
Чир хьана чаз михьи т1варар кьакьан тир –
Чамагарни, Ужаларни, Давдакьар4.
Алуп, Шар-Вал, Шар-Гир, Арас, Жуван-Шир –
Чир хьана чаз жуван шарар-пачагьар –
Вараз, Вич1егь, Вич1егьан хва Викегь тир,
Арс-Вагьанни Пак Вигьру чи панагьар.
Агъзур-сара гум хьана зи гурмагъдал,
Гьарфар хьана, хат1ар кьакьан дамахдин.
Къванцел ат1ай. ц1алди кхьей табагъдал.
Мидаим я мердвал лезги булахдин.
Алпанд хат1ар лезги чилин тимтал я
Хкаж хьанвай Ра-гъуцрал кьван цавариз.
Алпанд хат1ар лезги церин ст1ал я…
Ц1акулар я къуват гузвай лувариз.
Алпанд хат1ар зи тарихдин улуб я –
Ч1алар ат1ай, гаф хамунал кайибур.
Алпанд хат1ар зи къилих, зи к1алуб я –
Заз дидед ч1ал – руьгьдин девлет гайибур.
Зи къадим ч1ал, лезги чилин мерд булах,
Эсилрин ирс, дидед мани, руьгьдин ах.
Тайифайрин, ваз дуст гьак1 миддяй хьайи,
Гафар ква вак ви рекьиз дуьа хьайи.
Пелазгийрин, персерин гьам индусрин,
Эрмени, туьрк, араб, мадни урусни…
Вири гафар ц1урурна, вун сагъ ама.
Лезги чилихъ кьил тик яз Шагь дагъ ама.
Къуват гана на дидедин лайладиз,
Къуват гана на Шарвили баладиз.
Лекьрен кьиркьир, къив лекьендин, машахдин,
Ширшир я вун дагъдин чарчар-булахдин.
Ви гьар са гаф са къизил я т1емина,
Ч1агурна вун Сулеймана, Эмина.
Шумуд рагъул авахьна ви булахдиз,
Вун бубайри дуьзмишна чи бул ахдиз.
Кард хьана вун элкъвез чилел Алпандин,
Куьрединни, Къубадинни, Шарвандин.
Чил диде я, вун – мани зи дидедин.
Сирлу кьисмет зи эхирдин, бинедин.
Заз кьват гузвай зи руьгьдин дамах я вун,
Зи гуьрз, къалхан, женгина пайдах я вун.
Хва я, лугьуз, шумуд ваз хаин хьана,
Гъуцар, Аллагь маса гур Каин хьана.
Вун к1вачерик вегьена чеб вине тваз,
Тапан т1варар, тапан гъетер къуьне тваз.
Алудайт1а эгер за вун рик1елай,
Къадим гъунн хьиз квахьда зунни чилелай.
Эсперанто, фортран, алгол…
Шумуд ч1алар жезва тесниф.
Амма вучиз къвез-къвез усал,
Зи хайи ч1ал, зи лезги ч1ал,
Вун чи мецел жезва зайиф.
К1ИРИ Бубадин гелерал
Гьелелиг ч1ур акъалтнавач.
Чи к1валерал, чи хуьрерал
Гьелелиг ц1ур акьалтнавач.
Кьулан вац1ун са хел кьванни
Гьелелиг чав гумазама.
Канаб къурун са хьел кьванни
Хьелерганда амазама.
Гьеле сад я къе Дагъустан,
Чун суфрадихъ агудзавач.
Шукур Аллагь! К1валяй жуван
Чун гьелелиг акъудзавач.
Угь-ц1угь авун пака геж я,
Къе хуьн тавур жуван к1вал-йугъ
Ам чарадаз жезвай кьеж я.
Лук1вал жеда чаз хас къуллугъ.
Ак1 тахьурай, пака ваъ! Къе!
Вун ахварай ават, зи халкь!
Чи намусдин женгин рекье
Хуьх девлетни гъейрат, зи халкь!
Гьажи Давудни Ярагъи
Аламачни бес чи рик1ел!
Чи рик1, чи руьгь, кич1 синагъиз
Женгинин шив ала гъенел.
Уба течирдаз
чиз хъижедач бубани,
Бине течирдаз
чиз хъижедач дидени.
Течирдаз душман
къадирни жеч дустунин,
Лигимда виждан
анжах к1еви къастуни.
За гъамлу рик1 дегь замандин ктаб хьиз
Эцигзава Лацу Паклу Гъилерал.
Руг ацукьна чи эсилрин гелерал,
Къецин йикъаз акъатна зун ятаб хьиз.
Кап алтадна къаргъудилай векъи тир –
Вири сирер аян жезвач къаргъудин.
Сагьиб я зун зурба важиб къайгъудин,
Эк1я жезва табагъ цав хьиз некъи* тир.
Къадим улуб* зи уьмуьр я. Улубда
Уьмуьрдин рехъ гьакьнава чи бубайрин.
Бубадин т1вар дамах хьана рухвайрин,
Чпин руьгьер тунвай ч1уру к1алубда.
Рик1 ктаб я гьар са ц1арц1е т1ал авай –
Ажаллу я ц1арар токдин симер хьиз,
Мусиббатдик кьакьуннавай сивер хьиз,
Бендлу рик1 хьиз пад хьайи, туьнт ч1ал авай.
За ц1арар ивидалди кхьена,
Хци хъийиз иви физвай къармахар.
Дабан ат1уз геле хьана алчахар –
Амма зи ц1ар ц1айлапан хьиз ифена.
Ктаб рик1е уна гъуцра битмишар –
Зурба къадим улубдиз рик1 элкъвена,
Туьнт ц1арариз рекьер кьат1из къекъвена.
А ц1арара гьатна мефт1ед биришар.
Къвазнава зун – несил азад лекьерин,
Дадзава заз цаварини сувари,
Тагькимзава бубайрин пак сурари:
«Вик1егь хьухь, хва, арха хуррам лек1ерин!»
Амма заз къе аквазвач гьич са касни
Чаз бубайри веси авур руьгь авай.
(Агакьнач жал Къав-дагъдив дег* Нуьгь авай. )
Лезги рик1ер куьз кьунват1а къе пасди?
Ц1айлапанар хъиткьинзава, къвазва сел,
Гужлу жезва къукърумар Пак цаварин:
«Шумуд инам дегишиз, бед крарин
Сагьиб хьана, вара-зара хьана эл.
На бубайрал дамах мийир, лайихлу
Хьухь абурун баркаллу тир т1варц1из вун.
Эвел акьах жуван синиф к1арц1из вун,
Кьуру машгьурвилихъ жемир къарихлу.
Вун и чилел эхиримжи лезги я,
Валай аслу я пакад югъ миллетдин.
Битмиш ая несил сечме сифетдин,
Вун эсилдин са ц1елхем, са жизви я.
Мусади* хьиз жувахъ галаз твах на эл,
Акъатрай ам къурбандрин пак ц1аярай,
Азадвал гьич аватдайд туш цаварай,
Жагъур хъия ви эсилрин квахьай гел».
… За гъамлу рик1 дегь къаргъудин улуб хьиз
Эцигзава бубайрин Пак Накьвадал.
Зи кьилин кар вегьез жедач пакадал –
Тик жезва зун эхир лезгид к1алуб хьиз.
1989, 1993.
_________
*Муса – Муса пайгъамбар (Моисей)
Сада, ягъиз хуруз гъуд, лугьузвай:
«Зун халисан лезгид хва лезги я!»
Кар авачиз мецизни худ гузвай,
Гуя рик1ни михьи са гуьзгуь я.
Кар алайд туш дагъ хьтин бедендал,
Кар алайд туш гафарал ц1алц1ам тир.
Гьалтуй рик1е ц1ай авай бендедал,
Гуя хци дергес кьве рц1ам тир.
Эдеб, тарих сад я чи, стхаяр,
Са Алдан бес гьик1 чна апайда?
Сад хьайила миресар, архаяр,
Чи ватанди мадни цуьк ахъайда.
Ша, тийин гьич нубатсуз идяяр,
Агатин гъил ахъаз, рик1 ачух яз.
Шад хьуй дустар, пехил хьуй мидяяр,
Чи мукьвавал хуьн чна артух яз.
Лезги Ватан – Лекьремака, пак Алпандин чил,
Шумуд мидя, шумуд душман атанай пехъи,
Женгери чи регьимлу рик1 авунай векъи,
Са гъиле тур кьуна хуьдай къелем авай гъил.
Гьар душманди терг авунай, канай чи девлет,
Руьгьдин девлет – чи улубар1 к1ват1из к1валерай,
Килисризни ц1аяр ягъиз, ивид хуьлерай
Сагъ ахкъатнач чи руьгьдин ирс, чи эдеб, сервет.
Атай ч1авуз лекрин чилел гьерабар ч1улав
Гьич са чарни, гьич са къванни тунач чи чилел.
Албисавай2 хуьз хьанач чун, алай чи кьилел.
Алупанда къекъвена ц1ай – Алпандин ялав.
Чи шарруяр3 телеф хьана паклу женгера,
Гьар са арас4 лекьен хьана, къалурнач далу,
Чи вац1арин, чи булахрин йад хьана алу,
Кьуд патахъай парт1ар квахьна гьатна менгера.
Чи зарияр5, микитисар6 чк1ана гъарик1,
Ич1и хьана хуьрер, к1валер, к1елени килис.
Икир ая, чи сигьмесар кьабула, Албис!7
Къванерни кваз кудайла бес пад жедачни рик1!
Бахтсузвилин Хиве-хура хьана чун шумуд,
Шумуд дин чал алт1ум хьана вахтарлай къадим.
Мажус, зердуш, хашни ислам – хьанайт1ан къад дин,
Аллагь сад тир! Къад т1варц1ени авай са умуд.
Амма вучиз ц1айни иви къванай чал яраб?
Чи тахсир вуч тир, эй Халикь! гуз чаз и жаза?
Ирс квадарна, кьве пайна чун дат1ур и къаза
Мус эляда вуна чалай? кумир чи к1араб!
Келледавай мефт дегишна хьанва чун секин,
Чун бубайрин хиреризни ягъиз ава кьел…
Гьинва Муса пейгъамбар чи, гуьгъуьнаваз эл,
Ц1айни вац1ай ахкъудна чун хъийидай эркин!
Чи келлеяр сефигь ийиз акъатна йисар,
Чи бинейриз, чи дамахриз ягъиз пехил ц1ай.
Амма ц1увай куз жедани ц1айлапандин ц1ар!
Тек са чарчи виш дап1арар авурла кук1вар.
Вад агъзур сан вилик жуван эдеб авай эл
Къе суст хьанва пагьливан хьиз ягъай бейгьуьшд раб.
Мус ахварай аватна вун къахрагъда яраб?
Акатайда къакъудиз вун къат хьанва рекьел.
Къарагъ, хкваш лайихлувал, лезгидин дамах,
Чи бубайрин сурарни кваз кузва душманди…
Къуй, зи сурни бамиш хьурай к1евна явшанди,
Эгер закай хайи халкьдин дахьайт1а даях.
1 Улуб – куьгьне ктаб,
2 Албис – Ц1ун гъуц Алпанан са т1вар,
3 Шарру – князь, полководец,
4 Арас – аскер,
5 Зари – шаир,
6 Микитис – алим,
7 Инал: Чи гунагьрилай гъил къачу, чи къурбандар кьабула, Албис!
Зун яргъал мерд тайифайрин велед я
Кьисметдин ц1ай гужлу хъжез хкахьай.
Анжах зи чил а кьисиетдин белед я,
Кьадар авач ивийрин зак акахьай.
Къеневай рик1 – садан, садан – жигер я.
Зи тарих я гуя перем куьгьне тир.
Гьарда вичел ялай, ам къе бижгъер я,
Къе кьери я зи вац1арни дегьне тир.
Къе алукьна… Гена перем амукьна.
Сагъ акъатна ам цацарай къукъвадин.
Зун пинеяр ягъиз ава ацукьна,
Хиялзава йикъакайни пакадин.
Зи перемдин ц1ирхер, к1усар, хилерни
Жагъизва заз чара-чара перемрай.
Чи тарихдин к1усар, алай хирерни,
Гуя чахъди кат хъийизва гьаремрай.
Кьери вац1ар мад деринриз элкъведа,
Чна перем хуцвада чи вижевай.
Чи ерийриз берекатар хкведа –
Ра-гъуц даим шагьид я чи виневай.
Къарих яз за гъил кутурла булахдик
Яд къадрида гьатна, гуя лал кьуна,
Серсер хьана амукьна зун ч1ал кьуна,
Бирдан мурад аватна зи къужахдиз.
Цав ат1ана чилавц1арц1ин2 алмасди –
Какахьна Вахт лазни къиб хьиз какадин,
Акъатна зун са варарихъ пакадин,
Вахтни Мензил муьт1уьгъ хьана жуваз ик1.
Къадим къужа, яргъи лацу чуру квай,
Салам кьуна къарагъна зи эвердиз:
— Эй, язух, вун гьазур яни сефердиз
Къадам вегьез, тарих туна сурук квай?
Ахпа ада, пак жандафтар хкажна,
Лап рик1ивай силис тухуз эгеч1на:
— Гьи еридай, лагь, вун, бенде, экъеч1на?
Жавабар це мекирриз пел агажна.
Суалдиз за жаваб гана регьятдиз:
— Чилин винел тух чка зи ери я,
Заз дидени, заз ватанни – вири я,
Чил еке я, акъатнавач кьегьятдиз.
Кьуьзуьда мад кьил хкажна заландиз:
— Бес ви ери? Багъри гурмагъ, гуьрцел ви?
Миллет вуч я? Ам шад ят1а т1варц1ел ви?
Вун вафалу яни халкьдиз, замандиз?
— Бесрай, кьуьзек, квез я кьуру запабар!
Къе тарихди садна халкьар дири я,
Чилеллайди са миллет, са иви я,
Герек амач къазанмишун сувабар.
Агь акъатна кьуьзек кьуна накъвади:
— Я гъуцар, гьик1 секин я куьн цаварал!
Куьз халкьнай и ери течир авара.
Къе течирдаз къадир женни Пакадин?
Ахлад, ахлад! Иви квахьай авара!
Жуван ери, жуван мез-ч1ал жагъура,
Пакадиз кам вегьез ви эл гьазура,
Къванни хьуй вун, анжах халкьдиз бакара…
…Ширширд ванци гъил эцяна ахвара –
Шукур-Аллагь! Гьеле къе тир чилел зи,
Къияматд югъ атанвачир кьилел зи,
Зунни тушир хайи чилел авара.
1983.
_______________
1 Агь – агьарар, къаргъиш.
2 Чилавц1ар – горизонт.
Несилар я чун азад, терс лекьерин
Зарб лувара Алпандин ц1ай-нур хвейи.
Сагьибар я хуррам, кьегьал рик1ерин
К1елед Хевел Шарвилидин тур хвейи.
Бубад чилел дидед ч1алал рахазвай
Алупандин рухваяр я лезгияр!
Ц1айлапанрив турарив хьиз къугъвазвай
Шарвилидин архаяр я лезгияр!
Къаф дагъдилай Кас гьуьлел кьван ватандин
Эк1я хьанва багълар, тамар, дереяр.
Арасдилай Кьвевардалди Алпандин
Гьукумат тир. Тир лекьерин бинеяр.
Бубадилай хцел веси атана:
«Четин юкъуз К1елед Хевел алад, хва!
Пудра эвер, я Шарвили! — лагьана,
Лезги халкьдиз хкведа ам мидад, хва.»
Эминалай инихъди чахъ ама вуч,
Чагъ ят1ани къе чи девир виневаз?
Шумуд хуьрер диб хкатна хьана пуч,
Тарихдин муг к1ватна вахтун гелеваз.
Чи эдебдал тежрибаяр тухвана,
Чарадан рик1, чарадан руьгь къене тваз.
Хана диде течир кукуп1-рухваяр,
Жуванд к1удиз, фидай гъейрид вине тваз.
Сарубугъда ч1ал гарув гуз къекъвена
(Ч1ал инсандин чанни, руьгьни, нефес я),
Атай рукьиз килиг гьар сад элкъвена:
Вуч квадарна, къе бес вун куьн иес я?
Хва бубадлай, хтуларни хцелай
Савадлуни жеди, белки, меденни,
Анжах, ери вине кьуна парцелай,
Хуьз хьанайт1а хуп1 тир руьгьдин мяденни.
Гьик1 лугьуда медена кас инсандиз,
Дидед мани течирла, ч1ал Эминан?
К1андат1а хьуй яшдиз пара, гьам сандиз,
Лугьуз жедач, акьул ава демина.
Югъ-къандивай чи девлетар квахьзава,
Дидед лайлай, абасбеги чуьхверни…
Хатрут тарар гьинва метер к1вахьзавай.
Усал хьанва къе чи мелни, мехъерни.
Югъ-къандивай ц1разва чи адетар,
Са небгетди дагълар куьчна арандиз,
Кач1-кач1 хап1а айиз ч1алар, миллетар…
Гьалал к1удиз, икрамдани гьарамдиз?
Жуван катран к1вачера къван,
Чара пехърен рум тежен чун.
Чара къулал ргаз къажгъан,
А гурмагъдал гум тежен чун.
Мердвал гьинва бубайриз хас,
Кьегьялвили кьунвани пас?
Лезгивилин квадарна мас,
Чара гъиле мум тежен чун.
Лам буба кьаз, чакъал – мирес,
Къаргъиш хьанва «миллетперес».
Рехидакай кьуна иес,
Чара сик1рен тум тежен чун.
Жувандакай хана рахаз,
Патандакай стхаяр кьаз,
Арас вац1уз лугьуз Араз,
Садвал течир къум тежен чун.
Мецел фитне, гьалтайла пуд,
Базар жеда авайла кьуд.
Зун! Зун! – лугьуз юзуриз гъуд
Марф квачир къукърум тежен чун.
Фейзудинан рик1е кирк1ир
Хьайиди туш, гьич гарданк1ир.
Душманд хура ак1идай к1ир.
Амма лавгъа лум тежен зун.
Пис хесетар эгер гьар къуз
Хьанайт1а пак ялавда куз,
Касвал, лекьвал кьуна вине
Хвенайт1а ах, намус рик1е,
Четинвиле мукьвал, яргъа
Хьанайт1а сад садаз арха,
Эцигнайт1а гьарда зегьмет
Сад хъийирвал лезги миллет,
Хканайт1а дуьа хьиз ах
Гьардан рик1из милли дамах –
Сечме жедай лезги миллет…
Артмиш жедай милли девлет…
Лезги макан, лезги Ватан
Жедай женнет хьиз авадан.
Зун лезги я. Зи диб, зи ирс я рик1ин дамах,
Къавкъаз дагълар, туьнт лезги кьуьл, Шарвили даях.
Пад жеда рик1 гьалтай ч1авуз са бязи алчах,
Чилериз фий халкьдал леке гъидай лезгияр.
Ширин мецин ч1алахъ хьана, гадарна Кьуркьан,
Саникайни хьанач къе чаз, квахьна диб накьан.
Гьинва дамах, гьинва намус, лайихвал кьакьан,
Вилер мич1на гележегдихъ фидай лезгияр!?
Чи бубайри хвейи пак чил гьик1 хьана кьве пай?
Чи девлетар, тарих, эдеб физва къе гарай.
Низ ван атуй чилин т1алдин… суза я гьарай,
Стха течиз варлу мирес чидай лезгияр!
Усал акваз саймиш тийиз виняй жуванбур,
Пачагьарни ханар-беглер к1андай патанбур,
Чи дин, чи кьин, ахни намус тирни тапанбур,
Жув ак1ахьиз, чарадаз ник гуьдай лезгияр!?
Чун чи чилел иеси туш, гъейрид я панагь,
Я чахъ пачагь хьанач жуван, я хьанач Аллагь.
Вуч фад чна кьабулначни гьарамни гунагь,
Гьиниз фена лезгивал чи видай лезгияр!?
Меслят такваз сада садаз гуда тагькимар,
Сирер садна уртах са кар тежез мягькемар.
К1уф вирт1еда, тум кьарада авай гьакимар
Эхна яхун кьамал кьуна хуьдай лезгияр!
Чаз чи руьгьдин, чи инсанрин къадир чиз амач,
Сада лагьай гаф муькуьдан япуз физ амач,
Бубани хва – чпи чпел дамах гъиз амач,
Чарадазни жуван хзан гигидай лезгияр!
Лезгидин гаф, лезгидин кьин к1еви туширни?
Шергир, Ваче, Гьажи Давуд лезги туширни?
Чак квайдини бес гьабурун иви туширни?
Къарагъ к1вачел, бубайрин т1вар хуьдай лезгияр!
Лезги чил, вахъ ава тариф, дамахар –
Тамар, дагълар, цуьк акъудай яйлахар,
Абукевсер авахьзавай булахар,
Кьил тик, виждан кьакьан я ви, Лезги чил.
Къуват ава, Лезги чил, ви лувара,
Шарвилини Къванцин гада сагъ ава.
Зи халкь, вун суст жемир яргъал ахвара,
Лезги чилихъ жумарт рик1 – Шагьдагъ ава.
Гьар булахдихъ вичин кьет1ен дад жеда,
Гьар еридихъ вичин абур-ад жеда,
Вун акурла зи сефил рик1 шад жеда,
Сирлу мелгьем-дарман я вун, Лезги чил.
Лезги рушар, шумал назик таватар,
Ашкъидин ц1а куда кас квев агатай,
Кьисмет хьана женнет-багъдиз аватай
Бендейриз хуп1 девран я вун, Лезги чил.
Мел-мехъердин зур ала чи хуьрерал,
Дидед лайлай даим я чи кьеп1ерал,
Чи эсилрин тарих ат1ай къванерал,
Зи кьеб, зи муг, макан я вун, Лезги чил.
Эй, зурба Каспи, эй, зурба зари!
Рехи ят1ан вун, я даим дири.
Вун вили цавук девиррин чар я,
Ви гьар са лепе тарихдин ц1ар я.
Алупан пак чил къужахнавай Кас,
Девирар физва, амма куьхъ я яс?
Ви къерел усал жезва лекьер ч1ал,
Ч1улав жезва вун, ргаз рик1е т1ал.
Лезги вац1ари чуьхуьз пак накьвар,
К1ват1зава гьекьер, к1ват1зава накъвар.
Дегишнач вуна ви ах, ви к1алуб,
Вун эдеб я чи, тарихдин улуб.
Рик1евани ви Шабрандин багълар,
Лепейри чандал гъидайла дагълар?
Зарб вац1ари вав гузва тарихд сир,
Ви касриз чилин хьанач хьи къадир.
Алупан пак чил тамукьайла сагъ,
Пак Албеса вун ят1а вегьей нагъв?
Гьада ик1есна1 дагъларни вац1ар,
Гьада Алпандин кихьна сифте ц1ар.
Лагь на ви элдиз, эй, Паклу Албес,
Вучиз чун икьван ажуз хьанва бес!
Гьиниз фирай чун, ат1уз дагъ-тепе,
Рик1е Кас гьуьлуьн ргаз терс лепе?
Рагъул вац1ари айизва илих,
Вик1егьвал, терсвал, ви лезги къилих.
Ви гьар са лепе я Касдин велед,
Сад авачни вахъ, рехъ чидай белед?
1993.
_______________
1 Ик1есна – халкь авуна, теснифна.
Вири халкьар сад хьиз халкьна Винида,
Т1ебиатди анжах абур дегишна.
Чпиз мулкар акъашзава вирида,
Куьлуьбуруз к1уф язава ирида –
К1анзава хьи, вичин пацук вердишна.
… Куьз са рекье жезвач чун чи еришдин?
Тахсир яни, и чилел чун халкь хьана,
Бугъазардай чапхунчийрин темягьар?
Чи уьмуьрда акьалт1 тийир къал хьана.
Чи пайдахар, чи панагьар къалп хьана.
Гьахъ – паб хьана авур ирид некягьар.
… Эмир хьанва чаз гъейрийрин гьелягьар.
Садра чк1ай халкь к1ват1 хъийиз четин я,
Я амандихъ тагъазмай, я имандихъ.
Кьисмет – чидач, дерди – чидач, къе гьим я?
Къадим халкь къе к1вал къакъудай етим я,
Я Аллагьдихъ галамач, я Алпандихъ.
… Ц1игел я зун жуван Лезги Ватандихъ.
К1вал хьанач хьи (уьмуьр физва!)
гьич и к1валикай.
Сал хьанач хьи (вазни чизва!)
гьич и чиликай.
Вахъ ц1игел яз йугъди-йифди
зун и гъурбатда.
Пих акъатиз, куз гьайифди,
зи рик1 акъатда.
Я Аллагь, ваз зи рик1икай
хьанайт1а хабар,
Залан хьана зи парцикай,
Хъиткьиндай цавар.
Садаллагь, на ашкъид гьиссер
т1ал гана ширин,
К1анивилин парар-дердер
чандаваз дерин.
Дивана яз къекъвезва зун
гьарам дуьнйада.
Рик1 ишез, жув хъуьрезва зун
Гьа рам дуьнйада.
Зун ишезва, зи далудихъ
гала ви хъуьруьн.
Йифзава за сур парудихъ,
К1ват хьайи хуьруьн.
Уьмуьр физва авачиз муг
Заз и гъурбатда.
Ик1 хьайит1а ацукьна руг
Зи рик1 акъатда.
Шумуд кар ква, шумуд гьунар, Каспи, вак!
Гагь жеда вун ранг гъилевай суьретчи.
Шумуд т1ям ква, шумуд къилих, кеспи вак!
Гагь жеда вун зенг гъилевай гьуьжетчи.
Пакамахъ фад экуьник ал ярарин
Вун бубуйрин яр хъиченвай чуьл жеда.
Йифиз гъетер гьисабзавай цаварин
Вакай сирлу кисай Ч1улав гьуьл жеда.
Гагь вацра вал тур вегьеда нурарин,
Юргъун хьанвай ви лепеяр куьлягьиз.
Цавун сейрдин рехъ жеда ам чамарин
Сусар галаз фидай вацрал некягьиз.
Ви лепеяр ажеб надинж къугъвада,
Къацу гарув чуьлда дуьграгъ цуьквер хьиз.
Гагь лепеяр вири санлай агъвада
Дидейрин нек хъваз к1анзавай к1елер хьиз.
Дагьдин туьнт, зарб вац1ар хъваз вун пиян я,
Цавай вегьез чуьхуьзва чеб гъетери…
Зи кьисмет ваз виликамаз аян я,
Теснифнат1а чун сад садан сирери…
1980.
Тим-тик цавуз хкаж хьанва дарамат –
Ракъиниз п1агь гузва кук1ва виневай.
Минбудагъ яз къвазун патал саламат
Хандак1дин къван герек я сагъ чилевай.
Хандак1дин къван, гвачир дамах, гандазвал,
Йифди-йугъди залан буржи хивевай,
(Ам чилева. Жафа адан аквазвач)
Пагьливан я ирид цавар къуьневай.
Шагьдагъдин к1ук1, чалмадавай живедин,
Даим тик яз цавун аршдиз акъудай
Асулдин къван я зун халкьдин бинедин,
Диде-чили чими рик1ив агудай.
Ватан гьим я?
Ватан – Ст1ал.
Макан гьим я?
Макан — Ст1ал.
Алайбур я пуд пуд синт1ал:
Ст1ал. Ст1ал. Ст1ал. цин т1ал.
Тесниф хьайи
Пудни са ц1ал!
Пудни са ч1ал!
Пудни са т1ал!
Пуд булахдай авахьзава,
Алахьзава ст1ал-ст1ал.
Пудай – са т1ал:
зи т1ал,
ви т1ал.
са т1ал –
ст1ал –
Ст1ал!
Зи дамах, зи булах, зи ах, лезги ч1ал,
Агъзуррикай Садаллагьди гайиди,
Зи руьгь, зи ирс, зи виждандин гуьзгуь ч1ал,
Руфунамаз япариз ван хьайи ч1ал,
Даиматдай зун дуьнйадиз гъайиди.
Вун зи мез я, зи ашкъидин лувар я,
Акъудзавай хиялрин арш-кьакьандиз.
Садаллагьдиз кузвай рик1ин ялвар я,
Вун захъ гала: гьам дерт я, гьам сувар я,
Гьазур я зун зи чанни ваз къурбандиз.
Вун мецеллаз зун уьзягъдиз къекъвезва,
Дуствилиз хъвер, тур-къалхан я женгина.
Лезги ч1алал рахазва зун, хъуьрезва,
Зи мецелай зардин ц1арар элкъвезва,
Гаф к1анибур гьатзава зи гуьгъуьна.
Гьар няметдиз вичин дигай вахт ава,
Вун ч1ур тежер даим дигмиш нямет я.
Чи рик1ера ваз Аллагьдин тахт ава,
Ви лайладик хайидаз хуп1 бахт ава.
Вун зи халкьдин куьтягь тежер девлет я.
Будалаяр элкъуьрзавай хзандиз,
Хзанрикай са миллетдин т1алзавай.
Хадайла вун кьисмет жезва инсандиз,
Битмишзава, дигмишзава масандиз,
Къуват авач къакъуддай зи ч1ал завай.
Кьуланвац1ук сел кумай кьван,
Хуьрерик дем-мел кумай кьван,
Руьгьдик милли кьел кумай кьван
Сагъ я лезги халкь!
Шагь-дагъдин кьил тикзамай кьван,
Чи яйлахри цуькзамай кьван,
Чна чаз чан-рик1замай кьван
Сагъ я лезги халкь!
Куьре, Ахцягь, Къусар, Къуба –
Сагъ амай кьван лезги уба,
Лезги диде, лезги буба,
Сагъ я лезги халкь!
Лезги хуьре к1вал амай кьван,
Рик1е халкьдин т1ал амай кьван,
Чахъ чи дидед ч1ал амай кьван
Сагъ я лезги халкь!
Мез дат1ана т1азвай сарал элкъведа,
Сивел буш хъвер, рик1ени зи т1ал ава.
Чизвач, чилел зун мад гьикьван къекъведа,
Мез дат1ана т1азвай сарал элкъведа…
Захъ жуван чил, жуван дидед ч1ал ава,
Гьич дуьньядин девлетрихъни текъведай.
Мез дат1ана т1азвай сарал элкъведа,
Сивел буш хъвер, рик1ени зи т1ал ава.
Вили тир цавара
Ава агъ цифер.
Хуп1 кьезил ахвара
Ава зи вилер.
Заз лацу циферай
Аквазва ч1улав
Пилияр, нинияр
Йиферин ялав.
Зун я туьрк, я перс туш,
Я туш зун араб.
Миддяйдин туьтуьна
Я хци к1араб.
Чаз рапар ягъзава –
Чара ивияр.
Ч1улавар гвягъзава
Ч1уриз вилияр.
Вилерин вилияр
Алпанрин къадим,
Рагъулна ивияр –
Чун вуж я ва гьим?
Лацубур, расубур
Хьанват1ан ч1улав,
Кумазма ивидик
Алпандин ялав.
Ялавни къилавни
Лезги турунин,
Квач шакни гиравни
Жизви т1урунин.
Квахьдач чи ивийрин
Ири ст1алар.
Какахьна суьруьйрик
Чи квалар, т1алар.
Я чинай, я буйдай
Къе зун лезги туш.
Лекьерин а суйдай
Зи суй гуьзгуь туш.
Чизва, зак акахьай
Артухни кими.
Кужумна авахьай
Ивияр чили.
Амма зи ивидик
Кума са ц1елхем.
Ам гьар са лезгидик
Ргазва бегьем.
Ам я са биц1и тир
Ивидин курум,
Лап дили селлериз
Гайиди дурум.
Ада зи ивидин
Хуьзва михьивал.
Ада зи михьи тир
Хуьзва лезгивал.
Эхь! Анжах рик1е зи
Ама са ялав.
Турунин к1венк1ве зи
Хуьзва чиг къилав.
Эхь! Лекь я михьи зун!
Лацу ваъ, къумрал!
Сагъ амач муькуь зун,
Алпандин ч1урал.
Ра гъуцра – ракъини –
Багъишиз нурар.
Кутазва ивидик,
Зи руьгьдик лувар.
Заз чизва буржи зи
Бубайри хвейи.
Къуй, фирай иви зи
За чилихъ гайи.
Эхь, эхна зи т1алди
Душмандин зурар
Хада зи ст1алд
Мадни агъзурар.
Агъзурар – зун хьтин
Зур алай!
Турунал Алпандин
Нур алай!
Забит-маълим, вуч лугьузва Самурди?
Вуч хъел кват1а адан надинж лепедик?
Вуч лугьузва сирлу лезги сабурди?
Шарвилидин тур квалда гьи тепедик?
Забит-маълим, галат тийир билег чи!
Вуч лугьузва ваз ви яргъал рекьери?
Гьинавалда ирс агалай куьлег чи?
Лувар гужлу мус жедалда лекьерин?
Забит-маълим, рик1и ваз вуч лугьузва?
Жедалдани дигмиш мурад рик1евай?
Кьабулдалди ивиди и ажузвал,
Къурмишдани къурбанд сувар вижевай?!
Забит-маълим. килиг жемир пашман гьич,
Алукьда ам, берекатлу сувар чи!
Гьикьван чахъ бягьс ч1угурт1ани душманди,
Сагъ хъижеда галуднавай лувар чи!
Дипиц1лухар, хъипи къуьлер –
Чи лежберрин зегьметар я.
Рчал, Самур, Къизил Дере…
Лезги чилин девлетар я.
Шагьдагъдилай къарагъай гар
Каспи гьуьлуьн лепедава.
Цуьквер сувар, К1аруд сувар…
Чи тарихдин бинедава.
Агь, Кьуланвац1, дегишна т1вар
Вун мусалай Самур я?
Зи манидин сузадин ц1ар,
Вун зи рик1е са мур я.
Гъейрибуру янава пар
Ви къабарлу далудиз.
Киснава вун куьрсна япар,
Элкъвенвани ябудиз?
Къваз кьве к1вачел, ягъ чилиз кек,
Пар гадара к1улавай.
Пак женгина тамир зун тек,
Ая лигим, илич ви нек
Турунал зи кьулавай!
Зи Кьуланвац1, зи дарман вац1,
Мус ахквада сел хьана?
Халкь пай авур я душман вац1,
Вакай халкьдин шел хьана.
Зи Кьуланвац1, зи харман вац1,
Чахъ чи бегьер, мел хьана.
Рик1ер хьанва къе пашман, вац1,
Вун чи хирел кьел хьана.
Зи Кьуланвац1, зи фарман вац1,
Чав мусалай хъел хьана?
Мус алудда на гиман, вац1,
Чи садвилин тел хьана?
Муьрхъуь неда хвейи гапур къакъара –
Вуна адаз игьтиятдин къилав ягъ.
Чара жедач адакай бед йикъара,
Муьрхъуь неда хвейи гапур къакъара.
Игьтият хуьн, тахьун вилер ахвара
Секинвилин, ислягьвилин гирав я.
Муьрхъуь неда хвейи гапур къакъара,
Вуна адаз игьтиятдин къилав ягъ.
Аял ч1авуз (рик1еллама хъсандиз)
Инидин цаз акьахнай зи дабандиз.
Сас-сараллаз гел михьна ал ивидин
Цаз акъуднай жида хьтин инидин.
Эвелдай за авунат1ан туьгьметни,
Цаз хвенай за (къазанмишна гьуьрметни).
Гайивиляй жерме жуван ивидин,
Ширин ят1а куьк емишар инидин?
… Халис лек1 хьиз тахьайт1а зун нагагьди,
Инид цацаз элкъуьррай Садаллагьди.
Нагъд тежервал лезги чил гьак1 регьятдиз,
Цаз хьурай зун ядай лезги сергьятдиз.
Къуй душманрин къурай зал бул туьгьметар –
Лезги т1варц1и къазанмишда гьуьрметар.
Кеф гьуьлелай леф гьуьлел кьван,
Лагь, ваз гьинай макан хьана!
Зайифдав гвай к1ус къакъуддай,
Пагь, ажебан заман хьана.
«Намус-гъейрат!», «Гьахъвал! Дуствал!»
Лозунгар ви тапан хьана.
Кьуш авайда кесиб гатаз,
Ягьсузриз хуп1 девран хьана.
Зилийри хьиз чи иви хъваз
Чун раж квахьай чубан хьана.
Чи эсилри хвейи и чил
Душмандиз сур-лакьан хьана.
Эхь! Виликдай дагъвидин рик1
Чахмах хьана. Гьулдан хьана.
Къе дегиш я къилих, акьул
Эрякь, канаб дарман хьана.
Рехи чуру квайдакайни
Рябет квачир жаван хьана.
Сада халкьдиз тарсар гузва
Вичин акьул яван хьана.
Чидач, яраб, ахвар я им –
Чи чилел чун патан хьана.
Къурху я чаз чи т1ал лугьуз,
Паталлайдаз дак1ан хьана.
Жуван чилел мус жеда чун
Иесияр, к1убан хьана?
Жуван мух цаз, жуван фуъ нез,
К1вале мал-хеб-балк1ан хьана.
Халкь жедач чун, эгер рик1е
Пехилвални гиман хьана.
Чи бубайрихъ, гьич тахьайт1а,
Уьтквем руьгьни виждан хьана.
Арасдилай Кьвевардал кьван
Шаку, К1еле, Шарван хьана.
Айибмир зун! Заз фикирар
Мугьман хьана, залан хьана.
Фаизан пак мурад я хьи,
Кузвай рик1ин квез ван хьана.
Эхирни чи бахтсуз чилел
Жуван гьахъни дуван хьана.
Маса метлеб авачир захъ:
К1андай Лезги Ватан хьана!
Гурпна куьк1вей ц1ай, гьам фадни туьхуьда,
Адакай я экв, я зурба ялав жеч.
Сабурдивди авур к1валах туьк1уьда,
Гурпна куьк1вей ц1ай, гьам фадни туьхуьда.
Зарб шивдикай даях кьунал муькуьда,
К1вачерик зарб, вичик уьтквем къилав жеч.
Гурпна куьк1вей ц1ай, гьам фадни туьхуьда,
Адакай я экв, я зурба ялав жеч.
Зи ч1ал, вун зи мез-луьк1уьн я, дамах я,
Зи диб я вун, эдеб, руьгьдин булах я.
Зи тур я вун, зи къалхан, зи нефес я,
Зи гъалибвал, зи к1анивал, гьевес я.
Эсиррихъни рахадай мерд ч1ал я зи,
Ви къецин югъ – им эх тежер т1ал я зи.
Ви гьар са гаф бубайрилай ц1ир я заз,
Ви пакад югъ кьил такъатдай сир я заз.
Яраб… яраб зи халкь, зи ч1ал рекьида…
Чи несилдин мецерал вун рекъида.
Биши къванциз элкъведа зи мецикай?
Тарихчиди хкуддайвал чиликай?
Ваъ, ваъ, зи Ч1ал! Вун рекьич Халкь амай кьван.
Чи дидейрив лайлайрин сес гумай кьван.
Къе тум цазва Фаиза зар-гегьвердин
Умудар гваз Пакадин дул-бегьердин.
Гьар са халкьдиз вичиз дигай рехъ ава,
Гьа рекье ам бушни жеда, лигимни.
Миллет сагъдиз хуьдай керчек гьахъ ава,
Анжах а рехъ айиз жеч фад къийимни.
Амма миллет хуьдай тек са гьахъ ава –
Садаллагьди ам чаз ганвай несиб я,
Яраб Аллагь! Чун куьз икьван кесиб я?
Паласаяр ава чахъ генг аранда,
Халкь ава чахъ зегьмет ч1угваз вердиш тир.
Чил ава чахъ ац1ай векъив, емишдив,
Куьз чи кьисмет залан я гьар заманда!
Вучиз бес чун йугъ-къандивай кесиб я?
Я Ребби! им чаз кхьенвай несиб я!?
Фарсар, туьрквер, арабар, гьам урусар –
Шумудни сад атайди я чилел чи.
Йад къилихар к1ут1униз чаз турусар,
Шумуд кеке хайиди я кьилел чи.
Чахъ рехъ авач? Бес гьи рехъ чи тагьсиб я?
Хайи чилел лук1ар хьун чи несиб я?
Ягъиз къаних мурадрин бед сафунай,
Чи кьиле тваз гъилив вердиш гьакимар.
Чинер гана абур семе авунай,
Халкьдин кьисмет гана абуруз тагькимар.
И баркаван чилел куьз чун кесиб я?
Им гьакимри илит1завай несиб я.
Чун лайих я чи к1улавай ханариз,
Бес чун тушни абуруз кьват гайиди?
Чун элкъуьрна абуру чпин кванариз,
Ялдай кьван пих акъатнава хамариз.
Чаз чизмачни: «Экъеч1да на цайиди!»?
Тарс гузва чаз: «Эха, им чи несиб я!
И девлетар чибур туш, чун кесиб я».
Чаз гагь къирмаж, гагьни къенфет къалуриз,
Гьалзава чун лап маларин нехир хьиз.
Наразидаз туьгьметиз, лаш юзуриз,
Уьмуьр хьанва чаз бейгьуьшдин чехир хьиз.
Къе эрекьни канаб жегьил несиб я:
Ик1 кефина авайди вуч кесиб я!
«Мез» гаф ава вирибурухъ,
«Ч1ал» гаф ава кьерибурухъ,
Чпихъ тарих авайбурухъ,
Далудихъ ирс галайбурухъ.
Меденатдин шагьид я ч1ал,
Хъукъвана чун ц1аярин ц1ал.
Ман гъуцразни ягъна мани,
Меле кфил ягъна мадни.
К1ял авуна к1елен хамар,
Гьял авуна к1елен хамар.
Эй, гаргарви Маштуц1 Месруп1,
Хуп1 диганва, хамам я хуп1
Лекь хафалаг кихьнавай зул!
Гафарик ква лекьерин т1ул.
К1елен лидал кихьзавай гьарф
Я чун ц1игел чираван марф.
Вилер акьал, ачуха рик1,
Чна сирлу рекьер ат1ун.
Эй, зи велед! Зари гъарик1,
Хци ая акьул-кьат1ун.
Гьинва зи муг, деге-макан!
Зи к1вачерал шалам ала,
Руг аламай Масапатан,
Шим аламай Егъипатан.
Муг ама зи муькуьпата,
Чим ама зи Экуьпата.
Гъуцарин пак калам алай
Гьар гьарфунал к1алам ала.
Вуж тирт1а вун макьлу чирав,
Чепедиз гуз рик1ин ялав,
Гьарфуна тваз гагь ат1, гагь т1уб,
Агакьрайди ат1унар чав!?
Пак кередал ат1уз к1алуб,
Акъудайди сифте улуб.
«Мез» гаф ава вирибурухъ,
«Ч1ал» гаф ава кьерибурухъ.
Регъвезва ч1ал, жезва яван
Чи мецера, ялан хьайи,
Чи рик1ера, дуван хьайи.
Ч1ал къакъатна, къакъатна чил,
Ичкидава махлукьдин кьил,
Чарадав гва чи кьил, чи гъил.
Дегэ хьанва дирибурухъ,
Ч1алаз лайих хьайибурухъ.
Ч1алакай нек, мелгьем хьайи,
Гур женгера уьквем хьайи.
Гъейридан лук1, кваса тахьай,
Вичин руьгь, къул маса тагай.
Жуван к1вале хьанвай мугьман,
Ават1а чаз яраб дарман?
Гъуцар чавай къакъатнава,
Лекьерин тум хкатнава?
Лайих хьанва къивериз чун?
Элкъвенват1а пехъериз чун?!
Сагъ амайбур! Хъша, хьухь к1ват1
Гъуцарсуван паклу хурал!
Я хкведа чи руьгь эрал*,
Я кьабулда гьахълу ажал!
Кьинер кьада, хъижеда сад,
Чи чил, чи халкь къакъатдач мад!
Девиррин ирс тежервал кьат1,
Рик1ел хкин лекьерин ч1ал!
Мецел хкин лекьерин ч1ал.
… Къуй, несилри дамахрай чал!
***
Зи иви чапхунчиди гьар
Чпин хуьре дегишарна.
Ч1улаварна беден, ч1арар,
Къилих к1ел хьиз вердишарна.
Амма дагълар лацуз ама…
Амма багълар къацуз ама…
Зи вилерин виливални
Вили цава ялгъуз ама.
Алпанвидин руьгьдин зерре
Катна шив хьиз такур уьзенг.
Архи-дегь вахт! Михьи бере!
Антик1 девир! Ант1ал дуьзен!
Пагь, на вуч меслят Гана заз, жерягь,
Сефил бедендиз це лугьуз зили?
Ц1разва гумм хьиз зун цавук вили,
Чилел тазва за сувабни гунагь.
Ац1ай варз хьиз куьк дак1вазва зили,
Хъвазва мукьфудив зи мефт, зи иви,
Т1анурди хьиз зун чурчзава сиви.
Ялзавач цаву, ч1угвазвач чили.
Шумуд йисар я фт1имиз беден,
Йикъалай-къуз зи мукьва я ажал.
Зун халкь хьунин пак себеб им тир жал?
Жуван иви, руьгь зилийриз хьун ем?
Бес я! Зилияр хкуда, жерягь.
Завни азаддиз къачуз тур нефес.
«Язух зилияр рекьидачни бес?
Са беден я куьн гила, са некягь!».
Хкаж жезва зун, кумаз к1ус аман
И куьк зилийрал алахдайвал кьел.
Бубайрин рекье ц1ранвач зи гел,
Давам я зи рехъ пакадихъ жуван.
Зи ватан, зи тахай диде,
На гьи йикъал гъанва зун…
Зи мурадар авай вине
Кана, фагъир хьанва зун.
Вун экъеч1на чи майдандиз,
Гунагь-суваб-гьарамда
Ви гьахъуниз ви дувандиз
Гьикьван чна икрамда?
Вучиз на заз зи къавкъаз чин
Къехуьнзава пехир хьиз?
Хадкьар гьарнихъ ийиз к1вачин
Элкъуьрзава нехир хьиз.
Ц1ийи девир алукьайвал гиграф, тарих
хьана дегиш,
Хъире к1еви са к1ерецдай мад к1ерецар
акъатна виш.
Са девирда виш хамункай тек са севрез
цванай кавал,
Гьам апайиз женг физва къе, какахьна кьил,
какахьна т1иш.
Шумуд билег, шумуд регьбер рехъ къалуриз
хьана к1венк1ве,
Амма инсан фан гвянава, квахьна кенеф,
какахьна киш.
Т1варар дегиш, ч1алар дегиш, пайдахарни,
дамахарни…
Дегиш хьана вири уьмуьр… гьи патахъ физ
къведа къимиш?
Инсан патал фалай-целай тек азадвал я
багьа зат1,
Азадвилихъди ят1а кам, гьа таза ц1ир хьурай
дигмиш.
Ислягьвилин рафтар аваз, къуншияр хьиз
ара ачух,
Къуй, гьар са халкь вичиз к1ани жуьреда
хьуй яр-яшамиш.
Са къажгъандиз вегьейбур хьиз какадарун
вири халкьар
Виже къвенни, гьатта вири цуькверни жеч
ак1 ярамиш.
Хзандин кар вине кьуна, миллетдин кар
агъуз такьан,
Гьар са халкьдихъ ава вичин кьет1ен рехъни
кьет1ен ериш.
Халкьдин дердер рик1е аваз фикирдай кьван
йукъуз-йифиз,
Куьревидин уьмуьр кана, рик1ел алаз къабар-
бириш.
Зи ч1ехи стха, дидедиз тахай,
Зи ч1ехи стха, заз стха тахьай,
Зи чил техвей бед къадим женгера,
Зун хьиз гьат тавур мидяй менгера,
Я цун тавур цан, ягъ тавур къелем,
Зи хуьлуьн-к1валин къурмиш тавур дем.
Чапхунчийрикай шумуд куьчери
Хвена чна халкь, чи къул, чи ери.
Кьисметди гана вав чи ихтибар,
Ваз вахчуна на вири ихтияр.
Агъзур йисара хвейи сагъ зи чил
Пайна кьве патал, яна сергьят ц1ил.
Дуст я лугьуз на алтадзава к1уф,
Зи рик1ин дердер жезва ц1урни-уф.
Къужахнава зун, чуькьвенва кьефес.
Дад хьуй, азада. Ч1угваз тур нефес.
Куьз къведач ваз хуш, т1ебии я кар –
Сад хьун са хзан, са халкь, са лувар.
На вахчунва зи бубайрин ирс пай,
Т1алабзава за жуванди вавай.
Зи ч1ехи стха, зунни я ч1ехи,
К1вач суралла зи, кьил хьанва рехи.
Зун хьанва ч1ехи, ахъая зи гъил,
Къекъвез чир хьуй заз, кьурай к1вачи чил.
Ша эцигин за жувазни са к1вал,
Ша ачухин за жуван мезни ч1ал.
Жуван к1вале за тван жуван къайда,
Меслятни ийин, вуч я заз файда.
Зи ч1ехи стха, дидеди тахай,
Зи ч1ехи стха, бубадлай тахьай,
Къуншияр жен чун, ша жен чун дустар,
Гьар сад вич вичин кардин жен уст1ар.
Къвал-къвалава чун сад садан,
Садаз садан ван жезамач.
Дуванда, лагь, куьз масадан,
Гьич дуван жуван жезамач?
Килиг вун вил виле туна,
Аквадай инсан жезамач.
Физва чун кьил чиле туна
Бендедкай аян жезамач.
Хана, хвейи веледдикай
Рик1 шад яз к1убан жезамач.
Икьван к1елай беледдикай
Куьз жерягь Лукьман жезамач?
Архадикай, стхадикай
Са иман, аман жезамач
Дидедикай, бубадикай
Дердериз дарман жезамач.
Зи лезги халкь, лекьрен сихил,
Чавай чаз куьз чан жезамач!?
Яраб паклу Шагьдагъдин кьил
Чаз са к1ус кьакьан жез амач!?
Заз зегьем я. Пенжер ачух, герек я
михьи гьава. Зи жигерар гьелек я.
Дуьнйа къалаз заз рапуниа хъуькъуьндай,
зи кьисмет заз вафасуз хьай мелек я.
Шад яз къалаз гъейрибуруз винелай,
зи рик1, зи руьгь йисаралди хенек я.
Зи къадим к1вал гьа къе-пака уьц1еда,
ам хуьзвайди умудрин сур дестег я.
За зи к1вализ ахъайна геж мугьманар,
иесдилай гьабур к1вале зирек я.
Эй, Фейзудин, на рик1 акьван ажузмир,
ви гьахълу гаф халкьдиз пака дирек я.
Зурбабур тир, эхь, лезгийрин бубаяр,
Куьз квахьна бес Шарванарни Къубаяр?
Бед хесетар акатна чак, лезгийрик,
Дегишна хьана къилих патан ивийрик.
Абил маса гайи стха Хаина
Гьанлай инихъ гьасилна бул хаинар.
Мердбур тушир, гьелбет, вири бубаяр,
Бес, гьабурал фейибур я балаяр.
А бубайри жемят маса гайид я,
А бубайри душманд гьаят хвейид я.
Са бубайри чан гудайла турарик,
Са бубайри чанар хвенай валарик.
Садбур чил хуьз хьана къизгъин женгера,
Садбур кьил хуьз чуьнуьх хьана серк1вера.
А кьегьалар гьа женгера амукьна,
Кьил хвейибур буш тахтара ацукьна.
Кьил хуьз чирна (тум хуьз чирнач!) веледриз,
Къе тарс гузва ягъийри чи беледриз.
Чара суфра, девлетар хуш хьайибур,
Шарвилини Давуд маса гайибур.
Чакай кьегьал экъеч1дайла майдандиз,
Кк1идайбур, к1ас гудайбур дабандиз.
Кьуд къат жеда, лук1ни жеда чарадаз,
Жуван дамах, кьегьал усал аквада.
Зазни чидач, зи бубаяр вуж хьана.
Белки, абуруз кеф хьана, я гуж хьана.
Амма лезги зерре ква зи ивидик,
Ам хвейид я гьар бубади-лезгиди!
Дегь яргъарай а легьзе зал агакьна,
Яраб завай а легьзе хуьз алакьна.
Икьван къуват кумат1а са зерредик,
Вуч гьайбат квай халис лезги жуьредик!
Зи азиз халкь – эсил-несил – лезгияр,
Ша, пакдиз хуьн чак кумай и жизвияр!
И жизвийри хуьда чи ирс, миллет чи,
И жизвийри хуьда лезги хесет чи.
Дамахдалди бубайрин мерд крарал,
Айиб тегъин барка алай турарал!
Чи къуьнерал пак тир буржи, пар ала –
Чал виридал Лезги лугьур т1вар ала.
Къуй, ягърай чун Алпан гъуцра сафунай,
Нур чк1урай гьар са лезги гафунай.
Багъ хьайила,
багъдиз билбил жагъида.
Дагъ хьайила,
дагъдиз ц1имил жагъида.
Гзаф ава
михьибур я лугьурбур –
Къиямат-къуз
пакбур т1имил жагъида.
Ягъа, уст1ар, ц1апаш макьам,
Ч1унар акъуд ч1агъандай.
Ягъ, жаллат1, яваш макьам,
Гумар акъуд зи чандай.
Ч1игъич1игъ хьиз хурал ч1агъан
Ч1алал текъвез ч1агурай.
Ви манидай яргъал мугъан
Ишелар чаз акурай.
Ягъа, залум, ая суза
Хур ахъайна цавариз.
Белки я жед им чаз жаза
К1ан хьайивал гъуцариз.
Ви манийрай акурай чаз
Генг мугъандин суьруьяр,
Хуьрлуьнк1ар хьиз авай къугъваз
Хурар кьец1ил гьуьруьяр.
Ягъа, уст1ар, акъаж ч1агъан,
Галатнани гъилер ви?
Галатнат1а – ша, зун къугъван,
Алахь тавуй вилер ви.
Ягъа, уст1ар, ягъа, есир –
Есир мугъул макьамдин,
Яраб Аллагь! Вуч ят1а сир
Яргъи, куьлягь мугъамдин?
Гуя къуьруь мишердалди
Рик1 кьве патал ат1узва.
Сузадалди, ишелдалди
Вуна зи руьгь вахчузва.
Тежер эхир, тежер куьтягь
Яраб им вуч жаза я?
Я сад Аллагь, вуч я гунагь,
Гайиди вуч къаза я?
Я хва кьей кас! Бес я! Бес я!
Зи рик1яй гъал ч1угвамир.
Им чи Ван туш – гъейри сес я,
Мад чаз шехьам къугъвамир!
Суьрет-уст1ар, на зи к1валин
Цал акъудна, гегьеншна к1вал.
На кьат1ана къастар рик1ин,
На кьат1ана зи рик1ин т1ал.
Гила к1валин цал я Шагьдагъ,
Лезги чилин диб, шагьдамар.
Шагьнабат вац1 физва къеврягъ.
Эй, Малла Нур, зурба къачагъ!
Гьинва къекъвей рекьер, тамар?
Гьинва ви к1вал, ви диб, къуччагъ!?
Зунни ава рекьера ви,
За къелемдиз гузва къилав.
Зи Манкъуц1-дуст, вилера ви
Малла Нуран ава ялав.
Фейзудиназ чида дарман
Лезги т1алдин: чк1ун сергьят!
Ахпа кьилихъ сергьятдин къван
Акал. – Руьгьдиз жеда регьят.
Ягъзава зи рик1и зенг,
Йугъди-йифди дат1ана.
Хьанва зи кьил михьиз денг
Хажалатрив ац1ана.
Дуьнйад дердер, белаяр
Физва рик1яй цеквер хьиз.
К1вахьзава чи балаяр
Къаю ягъай цуьквер хьиз.
Рик1 мез хьанва зенгинин
Йугъ-йиф гатаз кьефес зи.
Сарак ква зун менгинин
Ат1узва ял-нефес зи.
Ягъзава зенг, ягъзава.
Къарагъ, зи халкь, женгиниз!
Чи чил пайи-пайзава
Душманар вегь менгиниз!
Эй, цурцун ван зенгинин,
Ви гьайбат-зур къалура!
Эвера пак женгиниз,
Чилер-цавар къарсура!
Къван я даим биши ва лал,
Зенгиниз мез, гьахъ ван ава.
Зенг гьарай я т1ушунвай ц1ал.
Къванце алмас, гьулдан ава.
Акунмазди ягъийрин руг
Тик к1унт1арал ц1аяр куда.
Акадарна ванер гарук
Зенгини чаз хабар гуда.
Туна т1арам уьзенгда к1вач
Чун шиверал хкаж жеда.
Чи лекьерик усалар квач
Миддяд хура ак1аж жедай.
Хъиткьинзавай эвер я зенг,
Чук1урзава кьуд патахъ ван:
Миддяйриз яхъ туьнт, къати женг
Намус хьиз ах-чил хуьх жуван!
Къванерикай къелеяр яхъ,
Душманрал къур къванерин хар!
Ягъийрин буш келлеяр ягъ,
Вагьши суьруь ийиз к1ар-к1ар!
Гьар са кьегьал – Къванцигада –
Миддяйд хура цал я къванцин.
Ч1ехи гада, биц1и гада,
Амазунар хци ванцин.
Алпанвини женгинавай
Гагь сабурдин залан къван я.
Гагь арасдин зенгинавай
Ар-гьарай я, къивдин ван я.
Эхъ, зенгни къван – милли лишан,
Гьа къилихри хвена чи женг.
Къванер я чун юкъуз залан,
Мел-мехъериз я хуррам зенг!
ЖЕНГИ
(женгинин мани)
Чи тарат1ар цавава,
Чи гапурар кьулава,
Ката, ката, душманар,
Квез анжах са чарава.
Гьазур я чун женгериз,
Туьнт макьамрал кьуьлериз.
Къвезва къивер кьилеллаз
Парт1ар дегэ чилериз.
Шивер я ц1айлапандин,
Турар я чи гьулдандин.
Къиверин ван хьайила
Зегьле фида душмандин.
Гъил к1еви я тур авай,
Вил хци я нур авай,
К1вачик жеда майданар
Душманарин ц1ур авай.
Чун женгера лекьер я,
Чиди женгин рекьер я.
Авахьдайбур хурудай
Ивияр ваъ, гьекьер я.
Чи тарат1рал зар ала,
Алпандин нурар ала.
Душмандин кьил ат1удай
Чи турарал кар ала.
Ц1ай къати я Алпандин,
Тур хци я гьулдандин,
Кутаз шиврен к1урарик
Язух я гьал душмандин.
Чи тарат1ар гъилева,
Лекьерин т1вар винева.
Душмандиз кам тежедай
Чун ватандин рекьева.
Дерт пайдах туш дамахдивди хкаждай,
Я к1ашк1ум туш ч1ун акъудиз акъаждай.
Кьегьялдин дерт рик1е жеда, хъвер алаз,-
Миддядиз а хъвер жедайвал къирмаждай.
МАГЬРУМ Я ЗУН ВАТАНДИКАЙ
Эй, Садаллагь! На гьар са чан халкь авуна руьгь азад яз.
Ц1ийи бегьер т1ал гваз къведа, кьабулзава а т1ал шад яз.
Руьгьер, рик1ер, ксар, халкьар пайзава на ч1алар сад яз,
Бязибуруз гузва хъуьт1ер, бязибуруз даим гад яз.
На иеси жуван к1вале айизва няс патандакай,
Ч1улав душман хкудда лап багъридакай, жувандакай.
Вири т1алар эхдай хьи за, и т1ал я лап заландакай –
Ватан аваз ватан авач. Магьрум я зун ватандикай.
Феналатай чи уьмуьрдин, белки, им чаз жаза ят1а?
Чи гунагьар себеб хьана, им чал атай къаза ят1а?
Белки, т1азвай и чи дердер гьак1ан кьуру суза ят1а.
Чи кьисметдиз са вил ягъа, Яллагь, ви ик1 рза ят1а.
Къван хьана халкь хкатнавай няс гъилевай ц1апандикай,
Яргъаз хьана гъуцарикай, Алпандикай, Кьуркьандикай.
Пай амачиз тарихдикай, гьам Къуба-, гьам Ширвандикай.
Ватан аваз ватан авач. Магьрум я зун ватандикай.
Чил ава захъ, эл ава захъ мерд лекьерин лек ч1ал авай,
Чил ава захъ, эл ава захъ рик1е кузвай тек т1ал авай.
Зун къадим я: захъ жуван муг Урар-тулни Ант1ал авай,
Жуван кьадар, жуван кьисмет, жуван уьмуьр-ажал авай.
Ц1ай гана заз, пай гана заз гъуцари ц1айлапандикай,
Захъ бубаяр, гъуцар хьана Ракъиникай, Алпандикай.
Кьил хьана захъ, гъил хьана захъ миллет хвейи душмандикай,
Амма зи ах-ватан амач, магьрум я зун ватандикай.
Дерт кьезилиз хтай касдиз ватандин руг мелгьем жеда,
Эхь, халкьдиз бахт авачирла жуван мугни жегьлем жеда.
Йад уьлкведа ак1урнавай дувул ат1ай къелем жеда,
Пакад умуд авачир халкь вара-зара бедлем жеда.
Мус хкатда бейгьуьшдикай, чарабурун дармандикай.
Мус хкатда къаргъишдикай, чарабурун дувандикай.
Къерех хьана тарихдикай, вилик физвай замандикай,
Дегэ-ватан квадарна чи, магьрум я чун ватандикай!
Арас вац1ал деб хьана чун миддяяриз къалуриз зур,
Кьвевардикай кьеб хьана чи хузариз няс юзуриз тур.
Шарвилийри хвена и чил – Кьвепелени, Т1урини Цур.
Исир, сармат1, маскут1, кипчягь арас хьана акъатиз ц1ур.
Лезги рик1ер гатайбур тир гапурар хьиз гьулдандикай,
Лезги къилих лигим тур хьиз хкатайд я зулдадикай.
Камал гвайди шарвал хьана, кьегьял хьана к1убандакай.
Амма вучиз магьрум я чун жуван лезги ватандикай?!
Бес гьинава чи кьегьалар – Шаргир, Бабек, гьам Шарвили!
Тергзава халкь агъайри чал илит1завай и дарвили.
Эгер мурад агакьнайт1а, вуж килигдай и т1арвилиз!
Мурад рик1е хьана к1анда, акъатдайвал а кар кьилиз.
Яхц1ур йисуз лук1вал кьена Мусади бед имандикай
Миллет хвена, хкудна эл фиръавандин фармандикай.
Бес гьинава чи пайгъамбар халкь хкуддай жаздандикай?
Диде-Ватан жем хъийидай чи ах-дегэ Алпандикай!?
Хесет кват1а зак лакмусдин1
Писни хъсан ийир малум?
Заз къалурда зи намусди:
Гьим я адил? Гьим я залум?
Зи къаст, зи рехъ так1анбуруз
Зав агатдай жуьрэт авач.
Сандиз бязи кьакьанбуруз
Зи ц1арарин къимет авач.
Лугьузва, зун ийиз русвагь:
«Гьинва сад тир ви Лезгистан?!»
Зи гуьгъуьна гьагьни-гьелягь,
Къумбакар хьиз гафар залан.
Эхь, лакмусдин зак квай хесет
Гьам я зи бахт, гьам я зи тахт.
Заз к1андач куь т1ува, мирвет,
Заз Винида ганва зи вахт.
Зи шииррин асул мана къатканва
Къатар-къатар мяденра къизил хьиз.
Зи гьар са гаф гьахъвилин ц1ал хъукъванва,
Куьруь я ам дагъдин кук1вал мензил хьиз.
Зи ц1арарин патахъвални дуьзгуьнвал
Ачухдаказ акурт1ани вилериз,
Зи фикиррин, зи хиялрин деринвал
Аян жеда анжах гегьенш рик1ериз.
Пехъи ч1улав чайгъунри ик1 чухвайди,
Гатайди терс гарарини харари,
Дидед къеняй пар к1улаллаз атайди,
Куьткуьнайди бед мецерин турари.
Къат-къат цанвай ник1е сирлу тум ава,
Пак рик1ера экъеч1да ам дул хьана.
Агь, зи рик1е шумуд т1ални гум ава,
Зи гатфаркай гад такуна зул хьана.
Гьар туьрездиз ава хас тир деринвал,
Гьар кьат1унди вичин саягъ ат1уда.
Зи гафунин, зи няметдин ширинвал
Дадмиш ая: рик1 гьиссерив ац1уда.
Хабар жеда квез Фаизан дердеркай,
Куь гьар садан мурадрикай аян тир.
Са йугъ къведа: зун квахьда куь вилеркай.
Лагь: «ам гъуцар рик1еллай са инсан тир»…
Эхиримжи лякь ят1а зун
Са лув лацу, са лув ч1улав?
Мас квахьнавай гьакь ят1а зун,
Алпан гъуцран туьхвей ялав?
Шарвилидин ят1а зун тур
Ажузвилин муьрхъуь незвай?
Миллетдикай хана хатур
Йугъ-къандивай къуьруь жезвай?
Вуж ят1а зун яраб, я Раб!
Кьуранвай мез? Кьуранвай ч1ал?
Къванцигада? Къванци къаяб?
Рик1 хъукъвазвай чахмахдин ц1ал?
Квез я ихьтин кьуру беден
Хура хуьзвай пад хьайи рик1?
Кьенайт1а чан лап денбеден,
Белки дердер туьнт жечир ик1.
Йугъди-йифди, йифди-йугъди
Кьулай ч1угваз къуьруь мишер,
Гагь гьайифди, гагь буйругъди
Сухзава зи рик1из шишер.
Гел амачиз я цин, я ц1ун
Мич1и йиф я а пад вац1ун.
Жанавурри язава къув.
А пата зи ава са лув.
Ви ц1арара ц1ай ава
Ц1елхемрив ац1ай.
Зазни вакай пай ава,
Рик1ева а ц1ай.
Иви ричез туп1арай
Кхьей ви ч1алар –
Хар «жезаир тупарай»1
Цаз-цаздай ч1арар.
К1ватна гьевес, ажугъ ви,
Гьал женгин балк1ан.
Малла Эмин ялцугъви,
Тур хкаж кьакьан.
Лекь хьиз, лув гуз женгина
Элкъвез жедай вун.
Катай душманд гуьгъуьна
Хъуьрез жедай вун.
Веси хьанва ви ван чаз,
Гьар йикъан виже:
«Вахчу Шаку, Шарван чаз,
Дербенни Генже!»
Ви ц1арара ц1ай ава
Ц1елхемрив ац1ай.
Зазни вакай пай ава,
Рик1ева а ц1ай.
Шарвилидин иви физвай дамарар я чун.
И.Яралиев.
Арасдилай Кьвевардал чи макан я хайи,
Са хзандин тайифаяр, лезги стхаяр.
Касрин гьуьлуьз, Къавкьаз дагъдиз пак т1варар гайи,
Туьнт женгера лигим хьайи ч1ехи архаяр.
Лекьерин жинс алпанарни суварар я чун,
Шарвилидин иви физвай дамарар я чун.
Рик1ер хуррам, гъуцар инам хуруда аваз,
Пак тарат1ар цава хьана лекьерин даим.
Къванцигада, чи кьегьалар ухшарар я ваз,
Гьажи Давуд билег хьана рекьерин лигим.
Ярагъидин нур рик1евай инсанар я чун,
Шарвилидин тур гъилевай алпанар я чун.
Чи бахт ава Лезгистанда, жуван ватанда,
Ак1аж тахьай, зар алайбур я чи тарат1ар.
Цуьк акъудай бубалухдал, Алпан Ватандал
Дамахзавай миллет я чун, лезгияр я т1вар!
Шалбуздагъдин пелел алай шагьварар я чун,
Алпандин ц1ай кьилел алай шингъарар я чун.
Лекь ксанва. Лувар вичин
Ахъайна кьве патахъди.
Гуя, ам я карта чилин
Каспи гьуьлуьн къерехда.
Шагьдагъдалла а лекьрен кьил,
Юкьвай физва Кьуланвац1.
И лишандик лекьерин чил
Амукьна чи ватан яз.
Лувараваз нурни ялав
Чун алпанди саднава.
Са лув яру, са лув ч1улав,
Са лув ц1ивин, са лув ялав
Кьуланвац1у паднава.
Хиве гьатна бес кашни мекь,
Лекьер ик1 суст хьанвани?
Куьз суст я вун, къарагъ фад, лекь.
Вуна бейгьуьш хъванвани?
Чи ивини зегьметдин гьекь
Кьуланвац1у канвани?
Вик1егь тир чун? Ажуз тир чун? Женгерин ял галамат1а?
Чи тарихдин терс рекьериз вил вегьена килига, дуст:
Гьи чилерал алайт1а чун, гьи чилерал аламат1а…
Ахпа тариф ва я къаргъиш чи далудихъ гилига, дуст.
Ажуз т1варар чахъ хьайид туш, Вич1егь т1варар хьайибур я!
Арасдилай Кьвевардал кьван лезги чилер хвейибур я!
Эхь, гуж ганай иранрини, туьркверини арабри чаз
Нехирар хьиз чуьллерайни къумлухрай акъатнавай.
Квахьна Арцах, квахьна Утик. Эверзава к1арабри чаз:
«Эй, рухваяр! Агуда халкь! Агуда чил къакъатнавай!».
Чун дуьнйадиз лекьерин ч1ал, лезги намус гъайибур я!
Чун, лезгияр, Алпан гъуцран ц1елхемрикай хьайибур я!
Шаку, Шарван, Партав квахьна. Хаин кватна дустарикай,
Гьажи-Давуд маса гана уцми-яхул-шамхалари.
Агь, Петро-Сад, даях кьунач вуна лезги турарикай,
Туьрк, Иран ваз муьт1уьгъ жедай. К1удна вун нягьс «камалари»1…
Пуд патай ц1ай – юкьва Давуд – вуна маса гайибур я!
Чун ц1аяра гьулданар хьиз куз-куз лигим хьайибур я!
Давдакьни Хаш, Куьре Мелик, чун Низами гайи халкь я,
Тик кук1ушар, гурлу вац1ар, дагълар, багълар амачни бес!
Гаргар вац1ал Гаргар чуьлда силни гергер цайи халкь я,
Мегьеммедарни Эминар, гомерар чахъ хьаначни бес!
Къавкьаз, Каспи, «Лезгинка» кьуьл – лезги т1варар ганачни бес!
Чун дуьнйадиз давударни шарвилияр гайибур я!
Къарагъ к1вачел, аршдиз экъеч1! – чун лекьер яз хайибур я!
2.10.2002.
_______________
1 Гьажи-Давуда Садлагьай Петрдивай вичиз Ирандин шагьдихъ галаз женгера куьмек гун т1алабнай ва Тебриздал кьван Урусатдин сергьятар гегьеншарда лагьана хиве кьунай. Амма Урусат вичин союзник тир Ирандиз акси яз экъеч1начир. Гьажи-Давуд, Къавкъаздин гьамишалугъ душман хьайи, туьркверивай куьмек т1алабуниз мажбур хьанай.
Кьве пайнавай лекьрен кьве лув сад хьанач,
Лезгистан заз акунач чан аламаз.
Адан дерт гваз зи уьмуьр гьич шад хьанач,
Хъфизва зун Ватандихъ вил галамаз.
Кафандаллаз къекъуьра зун кьейила,
Къуй, вирнедин хуррам ванер акъатрай.
Гьар са хуьряй са мекв накьв заз гъайила
Сурал кьванни зи хайи чил агатрай.
Гергер вац1у дагьдай гъайи вили къван,
Ам зи кьилихъ къараз хьурай, экъягъа.
Чуьлдин цуьквер Терсепулда авай кьван
Кьулан вац1ал ц1ару чит хьиз эк1ягъа.
ЛЕЗГИСТАНДИЗ РАКЪАР АВАЙ
Жагъуриз ах, жагъуриз гьахъ
Чун гъурбатра, яргъаравай.
Къе кутазва чна пак ряхъ
Лезгистандиз ракъар авай.
Зи ватан! Ви пакад йикъан
Йикъара шад йикъар ава.
Чи рик1ера нурлу кьакьан
На куьк1уьрай ракъар ава.
Чи бинейрихъ элкъведа чун,
Чк1анвайбур, патаравай.
Са йугъ къведа – хкведа чун
Лезгистандиз ракъар авай.
Душманар чи секин хьана,
Тур сагъ я чи къакъаравай.
Хкведа чун эркин хьана
Лезгистандиз ракъар авай.
Яргъал рекье эзмиш хьана
Чун бейгьуьшдин ахваравай.
Хкведа ругь дигмиш хьана
Лезгистандиз ракъар авай.
Мублагь жеда зи лезги чил –
Аникай чаз хабар авай.
Хкведа чун кьуна чи гъил
Лезгистандиз ракъар авай.
Атуй дустар, атуй мугьман
Зи дагълариз сувар авай.
Эй, лезгияр! хъша жуван
Лезгистандиз ракъар авай!
