Тексты на ингушском языке (7 видео) | Технологии

Тексты на ингушском языке

МАДИ ФАДЕ (ТАМАРА ЯНДИЕВА)

Малх санна, хьежаш яр Мади Фади.
Седкъа санна, лепаш яр Мади Фади.
ВIаьхийчунга мара лургьяц аьларий ший йоI Маде,
Лургьяц аьларий хоза Фади.

Везац аьларий Мади Фади,
Эшац аьларий Мади Фади.
ВIаьхийвар аьнна, гIоргьяц аьларий Мади Фади.
Ieргьяц аьларий Мади Фади.

Дош дац аьларий Мади Фади,
Хьашт дац аьларий Мади Фади.
Везачунга мара гIоргьяц аьларий Мади Фади.
Iергьяц аьларий Мади Фади.

Дошув дац аьнна, йоахалургья,
Дотув дац аьнна, йоахалургья.
Везачунца хуле,
Дош дац аьларий Мади Фади.

Шек яц аьларий Мади Фади.

Малх санна, хьежаш яр Мади Фади,
Седкъа санна, лепаш яр Мади Фади.
ВIаьхийчунга мара лургьяц аьларий ший йоI Мади,
Лургьяц аьларий хоза Фади.

Слова и музыка Тамары Яндиевой

Горянки юной стан лишает сна.
Она горда, пуглива и нежна.
Как трепетная лань, виденья гор
Она прошла, слегка потупив взор
И сердце мчится вслед во весь опор.

Разлет бровей, как крылья у орла,
В глазах родного неба синева.
В нем гордый дух и волю не сломать,
Ведь горцем надо быть, нельзя им стать!
И лани нежной горец лишь под стать.

И конь лихой джигита мчит!
И песня птицею летит.
Легенды гор своих Кавказ,
Дари, дари, дари для нас.
В твоей заоблачной дали
Храня наш мир, парят орлы.
Нам эти дали, дали, да!
Дари, дари, дари всегда!

В горах не нужен чин, здесь правит честь,
И если кто-то смог при старце сесть,
И стол свой гостю позабыл накрыть,
Просящему не дал воды испить,
Не горец он,в горах ему не жить.

Пусть в каждом доме горца сын растет.
И гордый дух отцов в нем пусть живет.
Стоит Кавказ покуда с нами есть,
Почтение к старшим, совесть, ум и честь.
Так было в старь. Так будет. Так и есть.

Хьо хитIа еча (Когда ты придешь к ручью) / «Врешь, не уйдешь». (ЛОАМ)

Когда вечером ты пойдешь за водой Я превращусь в медный кувшин и пойду с тобой.

Когда ты станешь медным кувшином и пойдешь со мной,я превращусь в рыбку и уплыву от тебя

Когда ты станешь рыбкой и уплывешь от меня,я стану сетью для ловли рыб и поймаю тебя

Когда ты станешь сетью и поймаешь меня,я превращусь в голубя сизого и улечу от тебя

Когда ты станешь голубем сизым и улетишь от меня,я превращусь в тучу черную и пойду на встречу

Когда ты станешь тучой черной и переградишь мне путь,я превращусь в травинку зеленую и упаду на землю

Когда ты станешь травинкой зеленой и упадешь на землю,я превращусь в петуха и приду,чтобы съесть тебя

Когда ты станешь тканью,я превращусь в монету золотую и куплю тебя

Когда ты станешь монетой золотой и придешь купить меня,я умру и лягу в могилу.

ГИМН РЕСПУБЛИКИ ИНГУШЕТИЯ

Лоамий мехка хозагIа дола дакъа
ДIа а лаьца улл хьо, ГIалгIайче,
Курра йолаш никъ хьо хьай дIахо
Дуне мел латт яха хьо, ГIалгIайче.

Лаьтта даттIал йоккха я човнаш,
МоастагIаша хьа дегIа яьраш.
Эздий хилба хьа керахьа къонгаш,
ЧIир леха, бохабе гIаьраш.

Дунен чухьа лехаргьяц оатто,
Деза вайна хьагI йоаца вахар.
Лаьтта оахаш дахаргда лаьтта,
Низ кхоаче из лаьтта аха.

Бокъонга сатувс хьа уйлаша,
Дог, тов мо, леталу хьа чIоагIа
Тха Даьхе, хьо массаза хийла
Кортамукъа, дех Даьлага оаха.

Автор текста гимна – поэт Рамзан Цуров

ПЕРЕВОД ГИМНА РЕСПУБЛИКИ ИНГУШЕТИЯ

В красивейшей части горного края
Лежишь ты, Ингушетия.
Гордо идешь по своему пути в будущее,
Вечно живи ты, Ингушетия.

Аллах, дай силы Ингушетии,
Аллах, храни Ингушетию!

Земля может разверзнутся
От ран, врагами тебе нанесенных.
Да будут благородны сыны ушедшие,
Да отомстят живущие за них.

Аллах, дай силы Ингушетии,
Дай силы, чтобы отомстить».

Легкой жизни мы не ищем,
Жить хотим без черной злобы
Землю свою возделываем,
Пусть хватит сил для этого.

Аллах, дай силы Ингушетии,
Землю возделывать силу дай.

Твои мысли о справедливости,
Твое сердце горит,
Как вспыхнувший уголек.
Будь вечно свободна, земля наших отцов.
Мы просим об этом всевышнего.

Аллах, дай силы Ингушетии,
Пусть свободной будет Ингушетия!

Пр.: Со йоаг1аргья хьо волча,
Со эшаргья хьона тешала,
Со 1ехае хьо ма г1ертала,
Сог1а вада сихамалела!
Со йоаг1аргья хьо волча
Со эшагья хьона тешала,
Со 1ехае хьо ма г1ертала
Сог1а вада сихамалела!

Сийнача сегаленга, хьо б1арахьажла
Малхага 1а, ма бувца хьай бала,
Кхетаде хала дац са дегачу латтар
1а сога ладувхала, хьай дега й1овхал ара ялийтла

Пр.: Деррига дуненга самукъа доалийта 1а,
Гаьна ма хиллахь, са уйлаш хьоца яь,
Деррига дуненга самукъа доалийта 1а,
Гаьна ма хиллахь, со хьоца яь.

Баьдеча бийсан, хьай сердала яь сонна,
Шийлача михо хьо й1овхал ех,
Сайна хьалхара хьога валар дехац,
1а сога ладувхала, хьай б1аргий сердал сона хьаяь.

Фа деза вайна даха?
Дукха хаттараш да хадезаж,
Хьай цх1аь висача, дукха хьаман уйла е ма езе
Аза тамаша ца еш диса дац в1ала хIама
Сай дега парг1ато аза лехача хана

Ма делх са дог, са хьога дукха дувца деза
Ма делх са дог, сона наьна елара деза
Ма делх са дог, вай нийса оагIув лаха еза
Ма делх са дог, са дог ма делха
Вай дIахо даха доахка

Фа лийхад аза?
Мела уйла йаьй дуненга хьесталуш,
Ха й1аьха яц,
Дукха наькъаш да сона ца довзаш
Сатийна аре лела лаьчо мо
Са дега парг1ато хилийтала

Что нужно чтоб жить?
Множество вопросов на которые нужно ответить
Когда остаешься один задумываешься о многом
Не осталось ничего чему бы я удивилась
В поисках спокойствия сердца своего

Не плачь мое сердце, мне нужно о многом еще рассказать
Не плачь мое сердце, мне нужны улыбки матери моей
Не плачь моё сердце, нам нужно верный путь найти
Не плачь моё сердце, моё сердце не плачь
Мы будем дальше жить.

Что искала я?
Сколько размышляла, с любовью обращаясь к этому миру
Мал срок этой жизни,
Много дорог, не исхоженных мною.
Как сокол, свободно парящий в небе,
Пусть будет спокойно сердце моё

Йишьяларе со лаьча хила,
Лоамашка моаршал аз хеттаргдар,
Еррига аре таккха са хургьяр
Маьлхаца сийрдайоахаргьяр
Дог1аш шийла делхаргдацар,
Мух села сиха хьекхаргбацар
Тирка села бирса ударгдацар,
Г1алашта са готта хургьяцар.

Пр.: Массехка да шоага ала
Уйлаш тыгац юха яла,
Са илли ч1оаг1а дека,
Екаеш, г1оза дека.
Юкъера г1айг1а д1айоакхаш
Сатема вайна бехаш
Са илли ч1оаг1а дека
Екаеш, г1оза дека.

Фу дергадар безама бецаре?
Берий г1ара вайца ецаре?
Боккхача наьха сатема бецаре?
Даь-наьна й1овхала ецаре?
Дог1ашца ди хургдар детташ,
Ма шийла мух хургбар хьекхаш,
Тирка села бирса ударгдацар,
Г1алашта са готта хургьяцар.

Пр.: Ма дукха да шоага ала
Уйлаш тыгац юха яла,
Са илли ч1оаг1а дека,
Екаеш, г1оза дека.
Юкъера г1айг1а д1айоакхаш
Сатема вайна бехаш
Са илли ч1оаг1а дека

Г1анахь сона фаьлгаш дувцаш
Маьлха з1анарашца лувчаш
Дена кхаьчар фаьра хьазилг,
Фаьра хьазилг, ховха бедарг!

Ладувг1алахь, хьазилг сога,
Эзар шера хьийжай хьога
Дийхар кхоачашде мог хьона
Хьа кхоъ дика дезар сона!

Хьалхар дика, хьайна лайча,
Даькъал ювца са Г1алг1айче,
Б1аь шерашка яьхарг йоллаш
Кортамукъа маьрша йоллаш.

Шоллаг1 дика т1ема ала,
Ма бувлийтаргбе уж бала,
Бер ма дитта нана йоацаш,
Миска дезал да т1авоацаш!

Кхоалаг1 дика,фаьра хьазилг,
Далахь сона дошо зизалг,
Ц1анна безам хьахургболаш,
Сона везарца хургболаш.

Птица счастья (благополучия, благодати)

Напевая песни мне во сне,
И купаясь в солнечном огне,
Птица счастья прилетела –
Голубочком сизым села.

Послушай же, птичка, теперь ты меня,
Целую вечность ждала я тебя,
Желания коль превращаешь ты в явь,
О помощи просьбу мою не оставь.

С первою просьбой мне помоги,
Родную Ингушетию благослови,
Тысячу лет благоденствия дай,
Каждый чтоб день ее был, словно рай.

В-третьих же, птичка, прошу я потом,
Ты одари золотым тем цветком,
Любовь без порока с тобой пусть придет,
Меня же нареченный мой пусть найдет.

Кхерац со лар йоцаш Дай-мехка духьа
Се вайнав аларах, кхерац со.
Кхера со са илли безамца доацаш
Со санна лар йоацаш дисарах хьо.

Кхерац со, са Дай-мохк, хьоцара безам
Хам боацаш бисарах, кхерац со.
Кхера со, кхера со хила баха кхера мо
Ди доацаш висарах кхера со.
Кхера со, кхера со хила баха кхера мо
Ди доацаш висарах кхера со.

Кхерац со, кхерац со со венначул т1ехьаг1а
Са къувлаш, дог 1увжаш леларах хьо!
Кхера со, кхера со хье цхьалха йиса
Хьо елхар кхера со.
Кхерац со, кхерац со со венначул т1ехьаг1а
Г1айг1ано дог 1увжаш леларах хьо!
Кхера со, кхера со хье цхьалха йиса
Хьо елхар кхера со.

Хьо кхера ма кхера со ваь са нана
Во1 воацаш йисарах ма кхера хьо!
Дог делхаш елхалахь хьо кхералахь нана
Валанза, яхь йоацаш висарах со!

Ма кхера лар йоцаш Дай-мехка духьа
Со вайнав аларах, ма кхера хьо.
Кхера со, кхера со хила баха кхера мо
Ди доацаш висарах кхера со.
Кхера со, кхера со хила баха кхера мо
Ди доацаш висарах кхера со.

Источник

Сборник тестов для подготовки к олимпиаде по ингушскому языку для 5-9 классов

Ведзижева Марем Хосботовна

тестов для подготовки к олимпиаде

Видео:Лема Нальгиева - Ма вохалахь. Ингушский и Русский текст.Скачать

по ингушскому языку для 5-9 классов

Рецензенташ: Хамхой Башира Луиза, Къамурзой 1алаудина Лида

Укх гуллама лоарх1ам ба 5–9–чеи классашка баг1ача дешархоша тайп – тайпарча грамматика доакъоех йола бокъонаш кхетаяр тахкар, цар наьна меттацара безам совбаккхар. Цул совг1а, районе а республике а д1акхухьаш йолча олимпиадашта кийчо е новкъостал а хургда хьехархошта. Тесташ лелае йиш я моллаг1ча уроках (керда тема йовзийташ, из д1ач1оаг1ъеш, 1омадаьр кердадоаккхаш, зачетни болх лаьрх1а, олимпиада кийчо еш), четверть чакхйоалаш, дешара шу чакхдоалаш.

Гуллама чудоаг1а 36 тест. Х1ара тест латт 7-9 декхарах. Уж оаттонгеи халонгеи диллача тайп – тайпара боарам болаш да, цхьабакъда, хила безача боарамал т1ехдаьнна дац. Дукхаг1йола тесташ я дешархоша шийна хьалхашка латтача массехк масалах нийса жоп лаха дезаш, тайп-тайпара тохкамаш де дезаш, диктант а цунца цхьана грамматически декхар а кхоачашде дезаш, метта теорен хаттарашта жоп дала дезаш, кхоллама болх язбе безаш.

Хьехархочо ший дешархой кийчонга хьежжа, материала халонга хьежжа, ше белгалйоаккхаргья болх кхоачашбе луш йола хаи баллаши.

Тха колхоза йоккха сомий беш я. Оаха новкъостал ду 1ажаш а кхораш а чуэца. Ма мерза а ба цу бешара кхораш! Уж ца буаш наггахьа дезал хургбац тха юрта. Дика беркат да из. Уж иштта дика хьувкъара баркал ала деза бешахочоа. Цо дика доал ду беша. Гурахь хенаш т1ара г1а 1одож. Б1аьстан юххе массайола га йо1. Эйпеяр а цаэшар а д1айоакх. Човнашта маркхал хьокх. Хан-ханнахьа молхаш етт. Хий дехк, хений гонахье оахк. Цудухьа дика хул цу бешара сом. (75 дош)

2.Малаг1ча муг1ар т1арча алапаша белгалъяц оаз?

3. Деша хьалха латташ хилча укх муг1ар т1арча диъе алапо ши оаз белгалъю:

Ч1къаьра, воаккха, пельг, г1андильг, д1ат1а вахар, истолат1а, боча – б1ар, хьехархочунах, фу1, шийта, эцаргъя, г1адьяхай, да нана, гориньг, ч1агарьг, лерт1т1а.

5. Дожарашца легаде:

6. Фонетически тохкам бе укх дешай:

7. Таьрахь белгалдаккха укх дешай:

Оалхазараш, ахархо, йижарий, фо, ахархо, гаьнаш, мохк, хьазилгаш, къонгаш, га, г1анаш, топпар, книжкаш, г1анд, говр, истий, барзкъаш.

8 .Синтаксически тохкам бе укх предложене :

Цхьадола оалхазараш б1айхача мехка д1адахад.

9. Сочинени язъе «Са хьамсара юрт» яхача темах

Диълаг1а шу да тхона тхоай хьехархочо хьеха. Тхона ч1оаг1а дукха веза тхоай хьехархо Цунна дукха фаьлгаш, сакъердаме дувцараш, легендаш, мифаш хов. Сакъердаме хул цун урокаш. Боккхий нах ларх1а а, г1улакхаца, эзделца хила а 1омаду цо тхо. Тхоца хьунаг1а ух из, чкъаьрий лувца 1ам т1а а ух. Каст-каста ше волча хьоашалг1а дуг цо тхо. Ц1а дизза книжкаш латт цун ц1аг1а. Тхона а делар цо деша книжкаш. (65 дош)

Цхьан б1оаг1илгах хьаязде мукъаза къора алапаш, шоллаг1ча б1оаг1илгах хьаязде мукъаза зовне алапаш:

Б, В, Г, Д, Ж, З, К, Л, М, Н, П, Р, С, Т, Ф, Х, Ц, Ч, Ш, Щ.

Укх оаза тохкам харцахьа баьб:

(Ф) – мукъаза, къора, к1аьда

(Р) – мукъаза, къора, ч1оаг1а

(М) – мукъаза, зовне, ч1оаг1а, сонорни

Д1аязде хьайна довза шолха мукъаза алапаш.

Лоамаро, деш, хьехархо, ловз, оахам, дешархо, хьех, оах, лоам, хьехар, дешар, ловзар, ловзорг.

Оазаши алапаши цхьатарра да укх деша:

Морфологически тохкам бе:

Синтаксически тохкам бе укх предложене:

Зизай з1амига аре сомаяьккхаяр ловзадаьннача бераша.

Сочинени язъе: «Са хьалхара хьехархо» яхача темах

Керда шу хьахулаш корсам ера тхона даде хьунаг1ара. Ц1ен юккъе 1ооттайир оаха из. Ц1е, сийна, баьццара, к1ай, тайп – тайпара ловзоргаш 1оэхкар корсамах. Г1ордади а оттавир оаха цун хьалашка. Ма хоза хилар – кх корсам т1аккха! Фасимани сои халхадаьлар цун гонахьа. Фасиман, корта б1огора а бена, 1охайра ц1енъюкъе. Т1ормиг бизза мерза х1амаш елар цунна Г1ордаде.

2. Синтаксически тохкам бе укх предложене.

Керда шу хьахулаш корсам ера тхона даде хьунаг1ара.

3. Морфологически тохкам бе укх дешай:

4.Фонетически тохкам бе укх дешай:

5.Дожар белгалде укх ц1ердешай:

Веший, новкъосто, хьехархочунца, книжкал, вошас, йиший, машарах, т1емахо, дешархочул, новкъоста.

6. Сенах оал лексика?

7.Синтаксически тохкам бе укх предложене:

Базар т1ара ц1е ч1угал йола борг1илг ийцар нане.

8. Сочинени язъе: «Са хьамсара доттаг1а» яхача темах

1.Малаг1ча предложенех оал кхаь оттама предложени?

2.Масса ма1ан хила йиш я «Ка» яхача деша? Предложенеш оттае цу дешаца тайп – тайпарча ма1ане из долаш. Фу оал цу тайпарча дешаех?

3.Укх предложене юкъера цхьанкхийтта дешаш хьаязде, белгалде кертера дош.

Хьаста юххе баг1ача хена к1ал сало1аш ваг1ар воккха саг.

4.Т1адамашта меттел ма1анга хьежжа дешт1ехьенаш язъе:

Ший балха … дика ка йоал цунна.

Керта … во уйлаш д1аяха еза саго.

Гаьн … сала1а сецар воккха саг.

Хьаста … 1охайра Муса..

5.Ер предложени яьржа я. Малаг1а кертерза маьженаш я цун юкъе?

А) Малх айлуш боаг1а.

Б) Боккхий а кагий а дукха нах бар клубе.

В) Клуб хьалъюзаш латтар.

6.Эрсий меттала таржам де укх дешай:

Хулчи, хьехархо, мажар, 1адсаькх, дешархо, к1оажам, слесарь, депутат, ваучер, магнитофон, телевизор, монитор.

8. Сочинени язъе: «Дошо гуйре» яхача темах

Ший хозне а яхьаш ера дошо гуйра. 1алам б1арга хоадаллал хувцаденнад. Сомий бешамаш 1очусоттаяь латт 1ажаши, кхораши, кхыбола сомаши. Баьццара дувхар дошочунца хийцар гаьнашеи аренашеи. Бераш а, истий а, къоаной а сихбенна доакъар 1алашдеш боахк. Кастта оттаргья шелал. Цудухьа хало ца къовсаш, 1урра г1етте, шо – шоай балха моттиг д1алоац трактористашеи, комбайнерашеи, шоферашеи. Т1ехь – т1ехьаг1а дукхаг1а хьувз сигала дог1ах йиза морхаш. Шоай кхаш чуийца бала боахк совхоза болхлой. (65 дош)

Оазаши алапаши цхьатарра да укх деша:

3 .Масса ма1ан хила йиш я «Шу» яхача деша? Предложенеш оттае цу дешаца тайп – тайпарча ма1ане из долаш. Фу оал цу тайпарча дешаех?

4.Сенах оал синонимаш? Юхедисача дешашта синонимаш йоалае.

Майра – денал долаш;

5.Синтаксически тохкам бе укх предложене:

Лаккха айбеннача малхо хий мелдаьдар.

6 .Морфологически тохкам бе Малхо, хий яхача дешай.

7.Ер белгалдешаш юкъе а долаш, пхи предложени д1аязъе:

Баьде – мора, баьццара, сийрда, лакха, к1аьда.

8 . Фонетически тохкам бе: бераш, къоалам.

9.Сочинени язъе: «1ан ловзараш» яхача темах

Лимонаш, апельсинаш, мандаринаш, комсаш, чай, боамби, 1ажаш, кхораш, хьачаш, кхыбола сомаш а. Тайп – тайпара ялаташ, баьцаш, зизаш – цхьаккха а лаьттаг1а хьалт1адоала х1ама вай мехка доацаш дац. (63 дош)

Д1акхоачашъе ер предложени:

Оазаш хул _________________. (мукъеи мукъазеи)

3. . Д1акхоачашъе ер предложени:

Мукъаза оазаш хул __________________.

Видео:Алина Евкурова - ГIийла хьежа. Ингушский и Русский текст.Скачать

4. Белгалде нийса жоп.

Оазаши алапаши цхьаттара да укх деша юкъе:

4. Такилг (дефис) хьакха деза укх дешашта юкъе:

4.Къоастора – Ь – язде деза укх дешашка:

Дифтонг – оа – язъе езац укх дешашта юкъе:

Тишъе яхача деша юкъе харцахьа тохкам баьб укх оаза:

— ( т) – мукъаза, къора, к1аьда;

— (ш) – мукъаза, къора, ч1оаг1а;

Ма1ан дашха укх дешай:

Сочинени язъе: «Г1алг1айче, са Даьхе!» яхача темах

Хоза ди да таханардар. Аьсет ч1оаг1а г1адъяха я. Тахан эггара хьалха школе йода из. Цунга хьежаш латт хоза портфель. Цу чу доахк ц1ена книжкаш, тетрадаш, ручкаш, къоаламаш. Цун дог г1озалах хьалдикъа да. Сийрда кхоане я цунга елакъежаш.

Ше х1амаш т1айийха яьлча, теникица 1адика йийцар Аьсета. Аьсетаяр йоккха теник я. Т1аккха зизаш бе а дехка, наьнаца коара араяьлар из. Коа на1арга улл къаьна Жульбас. Жульбасага ше деша йодалга д1ахайтар цо. Иразах йизза а йолаш, школен коа чуяьлар Аьсет. ( 78 дош)

2.Д1акхоачашъе ер предложени:

Мукъа оазаш хул ___________________.

3. Малаг1а да нийса жоп? Оазаши алапаши цхьатара да укх деша юкъе:

3.Къоастора – Ъ – хьарак язде деза укх дешашка:

4.Белгалде ши овла в1ашаг1тохарца хьахинна дешаш:

А) Х1аман белгало хьа а хьокхаш, Мишта? Малаг1а? яхача хаттарашта жоп луча къамаьла даькъах.

Б) Х1амай массал, е уж лоарх1ача хана цар арг1а хьахьокхача къамаьла даькъах.

В) Саг е х1ама белгал а деш, Мала? Фу? Яхача хаттарашта жоп луча къамаьла даькъах.

6.Белгалбе деррига ц1ердешаш юкъе дола муг1а:

А) Малар, мерза, сабар, вера;

Б) Элгац, сатем, денал, кхаш;

В) Морхаш, дукха, г1анаш, сотам.

7.Малаг1а да нийса жоп?

Дацардош – ца – цхьана язду:

А) Ц1ердешацеи, белгалдешацеи, масдарцеи;

Б) Ц1ердешацеи, хандешацеи, ло1аме причастецеи;

В) Ц1ердешацеи, ло1амеча причастецеи, масдарцеи.

Лоацца сочинени язъе « Б1аьсти кхаьчай» яхача темах.

Предложене кертера маьженаш я_______________________.

Предложене кертерза маьженаш я_________________________.

Малаг1а масалаш малаг1ча къамаьла даькъа доаг1а:

Къамаьла доакъош: Масалаш:

2.Белгалдош б) берал

Ераш цхьанкхийтта дешаш дац:

А) Сакъердаме книжка;

В) Ахьмада новкъост.

Укх предложене юкъера подлежащи нийса лехадац:

А) Лагере дахадар тха школера бераш.

Б) Даи – ноанои декхарийла ба шоай бераш кхетаде.

В) Деррига 1алам сомадоалаш доаг1а.

6. Сецара хьаракаш нийса латт укх предложене юкъе.

А) Адам оалхазар хьайба н1ана, зунгат – шедола садоалла х1ама б1аьстено сомадаьккхад.

Б) Адам, оалхазар хьайба, н1ана зунгат шедола садоалла х1ама б1аьстено сомадаьккхад.

В) Адам, оалхазар, хьайба, н1ана, зунгат – шедола садоалла х1ама б1аьстено сомадаьккхад.

7. Ер предложенеш чоалхане – цхьанкхийтта я:

А) Массаза хиннад сага эшаш лоаман дег чура доаг1а шовда.

Б) Кер вай хьунашка хул, из доккха, низ болаш оалхазар да.

В) Лоа уллача лоамашкахьа шортта чубузаш латт малх, х1аьта юрт сатийнна улл.

8. Лоацца сочинени язъе «Сага хозал – дикал» яхача темах

Боккхача лоарх1аме ба хьехархочун болх. Бераш деша, язде 1омабарал совг1а, кхувш йоаг1а т1ехье Даьхе езаш, кхыча къамашца машаре яха уйла йолаш кхее еза цунна. Из дика в1ашт1ехьадоал тха хьехархочунна. Х1ара урок ший тайпара фаьлг ба цун. Цо довзийтад тхона вай къаман истори, багахбувцам, тайп – тайпара традицеш, 1аьдалаш. Боккха сакъердам хул тхона цо тхоаш хьунаг1а экскурсе дигача. Тха мел долча хаттара хаьдде жоп лу цо. Ч1оаг1а раьза ба цунна тха даьй – ноаной а. (70 дош)

Нийса гучаяьхаяц укх ц1ердеша цхьайола белгалонаш. Малаг1аш я уж?

Хьехархочо – ц1ердош, юхь. ф. хьехархо, доалара, нах белгалбу класс, 4 легар, доала дожар, цхь. таьрахь.

А) Х1амай массал, е уж лоарх1ача хана цар арг1а хьахьокхача къамаьла даькъах.

Б) Х1аман белгало хьа а хьокхаш, Мишта? Малаг1а? яхача хаттарашта жоп луча къамаьла даькъах.

В) Саг е х1ама белгал а деш, Мала? Фу? Яхача хаттарашта жоп луча къамаьла даькъах.

Ер дешаш синонимаш я:

Ер дош (дешаш) кхаь дешдаькъах латт:

Укх деша юкъера еррига мукъаза оазаш къора я:

Нийса яздаьд укх муг1ар т1ара дешаш:

А) Арахьежар, д1а т1а вахар, истола т1а;

Б) Т1ехьа ведар, отар к1ала, д1ачуваьлар;

Д) В1ашаг1кхийттаб, хьалкхийтар, гаьн т1ара.

Синтаксически тохкам бе укх предложене:

Сарахьа лотаяьча лампаша сийрдаяьккхар юрт.

Сочинени язъе: «Наьна кулг» яхача темах.

1.Коа юкъе маьлхе улар циск. 2.Бешара хьаараиккхача Полкана б1аргадайра из. 3.Цу шинне в1алла машар хиллац. 4.Полкан циска т1акхоссаделар. 5.Из мух мо д1аиккхар. 6. Полкан цунна т1ехьа дедар. 7. Лаг1ашта 1охайна яг1ар йи1иг. 8. Къахийтар цунна цисках. 9. Цо шийна хьат1адийхар из. 10. Циск йи1ига гошта 1охайра. 11. Йи1ига, ший т1олг 1от1а а дилла, къайладаьккхар из. 12. Полкан, б1арахьежаш а лаьтта, бешагахьа юха чудахар.

1. Текста юкъера хандешаш хьа а яздий, цар ха белгалъе.

2.Хьалхарча шин предложене синтаксически тохкам бе.

3.Морфологически тохкам бе Полкан, къахийтар яхача шин деша.

4 .Хьаараиккхача, б1аргадайра, хьат1адийхар яхача дешай оттам

(разбор по составу) белгалбе.

5.Текста юкъера белгалде цкъа хилара кеп йола хандешаш.

Видео:🍃Мовлид с текстом🍃Скачать

6.Укх дешай эрсий метта таржам де:

7 . Лоацца сочинени язъе « Са хьамсара Г1алг1айче!» яхача темах

Сарахьа урокаш кийчъяь ваьлча, ц1аг1ара араваьлар Руслан. Коа яг1ача гаьн к1ала корзаг1даьнна лелар ши хьазилг. Д1ат1аволавелар к1аьнк. Хьазилгаш геттара корзаг1даьлар, ч1оаг1аг1а 1еха доладелар. Т1аккха зийра Руслана гаьн к1ала, г1атта а ца могаш, улла хьазилга к1ориг. Хена т1а боаллача б1ена чура 1одежадар из. Цунна корзаг1даьнна хьувзар хьазилгаш. Руслана шортта хьалъийцар к1ориг. Т1аккха хена хьалт1а а ваьнна, б1ена чу д1ачуйиллар цо из. Г1аддаха декар хьазилгаш. (62 дош )

Ц1и тилла укх текстах. 1оязде лоацца, х1ана тиллай 1а иштта ц1и.

2.Текста юкъера куцдешаш хьаязде, хаттараш а увттадеш, белгалъе цар разрядаш.

3.Хьаязде текста юкъера оазел дукхаг1а алапаш дола дешаш.

4.Хьаязде дешхьалхенаш т1акхетарца хьахинна дешаш, дешхьалхенаш хьакъоастае.

5.Синтаксически тохкам бе Коа яг1ача гаьн к1ала корзаг1даьнна лелар ши хьазилг яхача предложене.

6.Укх дешай ма1ан дашха, к1ала така хьекхача дешашца предложенеш оттае:

7. Лоацца сочинени язъе «Дешар – сердало» яхача темах.

Цхьан заманчухь, моастаг1ашца т1ом беш, Тирка йисте латташ дошлой хиннаб. Цкъа царех цхьане, говр кийчъе велча, ца1 мара доаца хатта доацаш хиннад. Ши эзар хиллал бола дошлой хьагул а баь, д1ахьийнад цо: « Сийсара са нуврацара хатта дайнад. Хьанзчул т1ехьаг1а ах сахьат далале из сога хьа ца кхоаче, аз хьанзалца мехка дувцаш ца хеза х1ама дергда шоана».

1. Синтаксически тохкам бе хьалхарча предложене.

2. Морфологически тохкам бе дошлой, хиннаб яхача дешай.

3.Малаг1ча муг1ар т1ара деррига дешаш куцдешаш да:

А ) Сийрда малх, чехка воаг1а, хехка говр, сакъердаме дувцараш.

Б) 1аьржа лаьтта, тайша котам, дошо сахьат, бирса аькха.

В) Хьоаставенна аьлар, гурахьа чуийцар, хоза яздир, майра летар.

5 . Антонимаш йоалае укх дешашта:

6.Укх дешай ма1ан дашха:

7. Лоацца сочинени язъе «Г1алг1ай мотт – къаман са » яхача темах.

Шамала гув т1а сала1а дахадар тхо. Гув т1а хьалт1адоалаш шортта дахарах, дукха гайра тхо. 1алаьмате хоза яр ахкан 1уйре. Форд хул цкъаза шорта, йи1ий болар мо тайжа. Наькъа такилга гаьна йоаццаш, хена т1а д1ат1алотайича санна яг1а къаьна бов. Тайп – тайпарча зизаша къоарзъяь аре еррига 1ажаг1а яр. Моцаг1а – моцаг1а цхьа аьла хиннав цу гув т1а вахаш. Хоза кхийна ши йо1 хиннай цун. Х1ара денна ухаш хиннаб гонахьарча шахьарашкара кагий нах царех б1аргтоха. (70 дош)

1.Текста юкъера хьаязде деррига куцдешаш, белгалъе цар разрядаш.

2. Хьаязде зовне к1аьда мукъаза оазаш юкъе йола дешаш (цкъа яздаьр шозлаг1а язде эшац).

3. Фонетически тохкам бе еррига, дахадар – яхача дешай.

4.Т1еххьарча предложене юкъера ши овла в1ашаг1кхетарца хьахинна хандош хьаязде, хаттар оттаде, белгалъе цун грамматически белгалонаш.

А) Х1амано деча дарагеи цун хьалагеи хьежжа йола х1амай белгалонаш хьахьокхача ший тайпара йолча хандеша формах.

Б) Дара е кхыча белгалон белгало хьахьокхача къамаьла даькъах.

В) Предложене чухь кертера дар хьахокхаш дола сказуеми кхетадайташ йолча ший тайпарча хандеша формах.

6.Малаг1ча муг1ар т1ара деррига дешаш ло1амза причастеш я:

А) Дийша книжка, улла бургац, сетта йи1иг, лоаца коч.

Б) Йода ворда, хехка говр, етта маькх, оттаяь спектакль.

В) Яздаь письмо, воаг1аргвар, аьха лаьтта, маьлхардаха зиза.

1 . Йоазув дунен т1а далале дуккха хьалха кхеллаб хьаькъалерча наха багахбувцам. 2.Й1аьхача сайренашка баг1аш, ха йоаккхаш, цхьацца сакъердаме х1амаш дувцаш хиннад хьалхарча наха. 3. Дерригача вай литература лард еллар хьаькъале багахбувцам ба. 4.Ширача дувцарашкара, фаьлгашкара, оаламашкара хьадоладеннад дунен доккха литература. 5.Цудухьа, дика ха а 1омае а еза даьша вайна т1ехьален йита ганз. 6. Лоаца а д1аьха а, дега тоам беш а, хоза хьехам беш а я багахбувцама жанраш: иллеш, фаьлгаш, кицаш, оаламаш, к1оанолгаш.

1. Ц1и тилла укх текстах. Х1ана тиллай 1а иштта ц1и?

2. 4 – ча предложене синтаксически тохкам бе.

3. Морфологически тохкам бе багахбувцам, сакъердаме (х1амаш)

4. Синонимаш йоалае укх дешашта:

Б) Дара е кхыча белгалон белгало хьахьокхача къамаьла даькъах.

В) Предложене чухь кертера дар хьахокхаш дола сказуеми кхетадайташ йолча ший тайпарча хандеша формах.

6.Малаг1ча муг1ар т1ара деррига дешаш деепричастеш я:

А) Лайза доаг1а, оардаш доахк, ийца маькх.

Б) Хоздаь йоаг1а, йода кхувсалуш, 1илма 1омадеш.

В) Хоза сурташ, вена хьаша, шорттига г1етта.

7.Укх дешай ма1ан дашха:

8.Лоацца сочинени язъе «1алама хозал» яхача темах.

Деникинцашта духьала Тирка йисте лоаттабаьча къовсама хьалха лаьттачарех ва Николай Гикало. Цун ц1и яьккхача, чур са д1адодаш хиннад деникинций. Цкъа атаг1а кхаьчай деникински отряд. Гикало шоашка лацийта новкъостал дар дийхад цар атаг1а бахача нахага. Цхьан воккхача саго раьза ва ше аьннад царна новкъостал де. Ше сихха Гикало волча вахав цунга д1ахайта моастаг1чо к1ийле яьлга.

Гикалой отряд йолаенна деникинцашта т1аяхай. Шоаш 1ехабаьлга гучадаьннад деникинцашта. Эшабаь атаг1ара аракхайсаб деникинцаш Гикалой отрядо. Отряда хьалха ваьнна воаг1аш Гикало хиннав.( 75 дош)

1.Хьалхарча предложене синтаксически тохкам бе.

2. Алапел дукхаг1а оазаш йола дешаш хьаязде.

3.Фонетически тохкам бе т1аяхай, эшабаь яхача дешай.

4.Малаг1ча муг1ар т1арча дерригача дешашка т1адамашта меттел – ь – язде деза:

5.Къовлоргаш хьа а еллаш д1аязде укх к1алхара чоалхане дешаш:

Боча (б1ар), аьшка (пхьар), хьалха (т1ехьа), йиша (воша), хан (ханнахьа), шекар (лоатторг), чкъаьрий (дуарг), воаг1 (воаг1ар), да (нана), эг1а (маг1а), кхосс (кхоссар), даьтта (деттарг).

6.Малаг1ча муг1ар т1ара дешаш дерригаш ло1амза белгалдешаш да :

А) Доккха совг1ат, лакха гув, ийца пандар, мерза даар.

Б) Хоза сурт, боккхий нах, барттайна дезал, к1аьда кулгаш.

В) Ц1аг1ара хьайбаш, дукха пхьег1аш, з1амига саг, кхаьча кхор.

7.Лоацца сочинени язъе « Вайна машар эш» яхача темах.

Вай мехка т1ом лаьтта ха яр из. Ший ви1ий во1аца хьунаг1а вахар хьунхаьхо. Цига лелар партизанаш лехаш дукха немций. Воккха саг кхеставе болабелар, немций партизанаш бола моттиг хьакхьокха яхаш. Воккхача саго ч1оаг1а сатехар царна. Т1аккха к1аьнкага б1а-са йир. К1аьнк саго ца зувш къайлаваьлар. Т1аккха бигар воккхача саго фашисташ партизанаш болча. Дукха кхеста бир цо уж хьун юкъе да. Юххера а, партизанаш болча д1ат1абигар цо фашисташ. К1аьнка хоам баь партизанаш, акхарга хьежаш баг1ар. Цигга шоай балар корадир фашисташта. 76 дош

Ший ви1ий во1аца хьунаг1а вахар хьунхаьхо – яхача предложене синтаксически тохкам бе.

Хьунхаьхо, къайлаваьлар, д1ат1абигар яхача дешай оттам белгалбе (разбор по сотаву).

Фонетически тохкам бе к1аьнкага, воккхача яхача дешай.

Морфологически тохкам бе партизанаш, болабелар яхача дешай.

Укх к1алхарча дешашца къовлоргаш хьа а еллаш, дацара дакъилг – ца – нийса д1аязде:

Ца (дийша), ца (тоам), ца (яздаь), ца (ала), ца (магар), ца (хьожаш), ца (яздаь), ца (ийца).

Укх даим цхьана лелача дешашца (фразеологизмашца) предложенеш оттае.

Б1аргах саьрг кхийттача санна

Хола т1ара чувеча санна

Шера доаг1а п1аьраска санна

7. Лоацца сочинени язъе « Эздело сага сий доаккх» яхача темах.

Лакхача гувна т1а кура латтар бодж. Д1а-хьа а хьожаш, зем боаккхаш яр из. Лохе яжаш газеи б1иги йоаллар. Ц1аьхха б1аргавайра божа, топ бе а йоаллаш, латта саг. Кхерт1о т1а цкъа-шозза ког техар цо. Из хеза газа д1аиккхар, х1аьта б1ийг е яда а яданзар, е ц1ог1а а тоханзар. Кхера т1ехьашка д1алечкъар из. Шорттига уллар б1иг, из гу а ца гуш, юххеда т1ехьаваьлар чарахьа. Из д1аваххалца ила а илла, кхера т1ехьашкара хьаараяьлар б1ийг. Цигга нана юха хьат1аера б1ийга. Да а д1аэттар ший метта, уж лорабе. 82 дош

1.Ц1и тилла укх текстах. Лоацца 1оязде, х1ана тиллай 1а иштта ц1и.

2.Оазел дукхаг1а алапаш дола дешаш хьаязде текста т1ара.

Видео:Хеда Хамзатова – Нана хьо. Чеченский и Русский текст.Скачать

3.Алапел дукхаг1а оазаш йола дешаш хьаязде текста т1ара.

4.Хьалхарча предложене синтаксически тохкам бе.

5. Морфологически тохкам бе йоаллар, б1ийг, лакхача (гувна т1а) яхача дешай.

6.Фонетически тохкам бе шорттига, хьаараяьлар яхача дешай.

7.Даим цхьана лелача укх дешашца предложенеш колла:

Бага хьалт1ам йоаллаш санна

8.Сочинени язъе «Сийдола мехкахой» яхача темах

1.Лоамах боалл аьрзе б1ы. 2.Цун б1ена з1амига к1оригаш яда. 3.Царна яа х1ама я ух аьрзи. 4. Б1арг ма кхоачча сигал а яхе, цигара маркъилг мо чухьад из. 5.Ч1оаг1а корзаг1ъяьнна я коа юкъера к1оригаши котамаши. 6.Ткъамаш а детташ, ц1ог1а детташ я ц1е ч1угал йола борг1ал. 7.Фуд хиннар? 8. Коа лелача з1амигача к1оригех ца1 йихьар аьрзе. 9. Вожаш кхераенна, ц1увзаш латт доана юхе.

1. Текста т1ара хьаязде деррига ц1ерметтдешаш. Белгалъе разряд, дожар, юхь.

2. Белгалде алапаши оазаши:

3. Морфологически тохкам бе: ца рна, корзаг1ъянна (я), к1оригаш яхача дешай.

4.Малаг1ча муг1ар т1ара дешаш да й1овхий ц1ерметтдешаш:

А) Тхо, ужаш, воаш, айса.

Б) Шийга, хье, шун, цар.

В) Вай, хьо, цунца, шуга.

5. Синтаксически тохкам бе укх предложенена: Сийрда хьежача малхо лаьтта докъадаьдар.

6. Цхьан дешаца белгалде укх даим цхьана лелача дешай ма1ан:

Б1арг т1а ца соцалуш –

… Т1ой – Юрт йоассаенаяр. Шоаш т1акхаьч – кхаьчача ц1еноех ц1и а тохаш, боаг1ар к1ай казакаш. Царга, б1арг хьал ца айбайташ, сангар чу а хайна, т1ом беш вар цхьа г1алг1а. Цун топ массаза ял, мангало хоададаь мерг1илг санна, ага а аьге, бартал кхетар цхьацца моастаг1а. Дукха бадар цун топо боабаь, бакъда моастаг1ий, ц1оз мо, дукха бар.

Т1еххьара а, турпалхочун топ ца йоалаш сецар. Цунна поатронаш кхоачаеннаяр. Дикка моастаг1ий гарга а г1артийта, сангар чура г1еттар из. Моастаг1чунгахьа букъ а болаш, к1алхаравоалачул толашаг1а хийтар цунна юхь – духьал а этта, моастаг1чох латаш валар. Цхьатарра массехк топ яьлар, из вежар. (93 дош )

Ц1и тилла текстах. Лоацца 1оязде, х1ана тиллай 1а иштта ц1и?

Хьаязде текста т1ара цхьанкхийтта дешаш: ц1ердош + белгалдош; причасти + ц1ердош; ц1ердош + хандош.

Синтаксически тохкам бе Цун топ массаза ял, мангало хоададаь мерг1илг санна, ага а аьге, бартал кхетар цхьацца моастаг1а яхача предложене.

Малаг1а да нийса жоп? Кхоачам оал:

А) Сага е х1аман белгало хьахьокхача предложене кертерзача маьженах.

Б) Ц1ереи дереи дожарашкара д1а мел иккхача эргача дожарий хаттарашта жоп луча предложене кертарзача маьженах.

В) Х1аманна шоллаг1а ц1и а луш, из х1ама белгалдеш йолча предложене кертарзача маьженах.

Къовлоргаш хьа а еллаш, нийса д1аязде:

Мерза (къахьа), тех (техар), пхьег1аш (лоатторг), даьтта ( деттарг), тайп(тайпара), гота (хьазилг), Нана (Наьсаре), 1аьлий (Юрт), къаьст (къаьста), ялх (ялх).

Укх дешай ма1ан дашха. К1ал така хьекхача дешашца предложенеш кхолла.

7.Лоацца сочинени язъе «Са хьамсара юрт» яхача темах

Космонавт Валентина Терешкова

1.Дунен т1а эггара хьалха кемаца – спутникаца космосе яха кхалсаг вай Даьхен йо1 Валентина Терешкова я. 2.Кхо дийи кхо бийсеи гаргга ха …ккхар цо космосе. 3.Даьхе…о шийна т1адил…а декхар кхоачаш а даь, лаьт…а 1оес…ар Валентина Терешкова. 4.Дер…игача дунен т1ара адамаш дар цунга хьежаш, из зувш. 5.Из турпала г1ула…аш цунна караг1даларах вай Даьхено ч1оаг1а сий дир цунна – Советски Союза турпалхо а йир цох, дошо се…къа а белар. (65 дош )

Т1адамашта меттел доаг1а алапаш отттаде.

Текста т1ара хьат1аезде оазел дукхаг1а алапаш дола дешаш.

Хьалхарча предложене синтаксически тохкам бе.

Укх предложеней подлежащеш ц1ерметтдешаех латт:

Малаг1ча муг1ар т1ара хандешаш да ийълаг1ча спряжене чудоаг1а хандешаш?

А) Дийзад, лайзар, хьежар, дийшар.

Б) Аьннад, сецар, яздир, д1адийра.

В) Дехкар, тийхкад, къовса, дайзар.

Малаг1ча дешаех оал омонимаш? Омонимаш юкъе а йолаш 4 предложени 1оязъе.

Лоацца сочинени язъе «Кхалнаьха ц1ай» яхача темах.

1. Вай Даьхе 1алаьмате йоккха я. 2.Вай мехка ц1аккха 1а ца хулаш къулбехьеи, ц1аккха лоаи шаи ца башаш къилбаседеи я.

3.Вайна Даьхе ч1оаг1а дукха еза. 4.Хоза а беркате а я из. 5.Тайп – тайпара лоамаш, хьунаш, довкъаш, аьлеш, шаьра аренаш – цхьаккха а лаьттан сибат дац вай мехка доацаш. 6.Дошув, дотув, аьшк, ц1аста, к1ор, мехкадаьтта – цхьаккха кхыдола рузкъа вай мехка доацаш дац.

7.Лимонаш, апельсинаш, мандаринаш, комсаш, 1ажаш, кхораш, тайп – тайпара ялаташ, баьцаш, зизаш – цхьаккха лаьттаг1а хьат1адоаг1а х1ама вай мехка доацаш дац. 8.Вай Россера рузкъа, хозне, школаш, больницаш – деррига а наьха юкъара да. 9.Вай мехкара дукха къамаш, цхьа дезал санна, барттайна, къахьегаш да.

1. Хьаязде къора к1аьда мукъаза алапаш юкъедола дешаш.

2. Синтаксически тохкам бе 5 – ча предложене.

3. Белгалъе шийна юкъе дистара корчам бола предложени.

4.Морфологически тохкам бе йоккха (я), зизаш яхача дешай.

5. Малаг1ча муг1ар т1арча дерригача хандешай цкъа хилара кеп я?

А) Вижар, аьннад, сийцаб, лехар.

Б) Тессай, яздора, ваг1а, сецав.

В) Ийцар, яздаьд, дийшар, венав.

6. Укх дешай ма1ан дашха:

7. Укх к1алхара даим цхьана лела дешаш юкъе а долаш, предложенеш кхолла :

Олла бихьа яй санна

Лоацца сочинени язъе «1ан сайре» яхача темах.

Базар т1ара ц1е ч1угал йола борг1илг ийцар нане. Ч1оаг1а гоама яр цунна к1алхара борг1ал. Из даим цунах латаш яр. Цкъа цох лийта к1аьд а енна, бун чу хьалха яхар из. Котамаш из бегйоахаш, г1агг1е елаш яр. Г1ажаш а лелар коа, борг1алах ца яшаш, къамаргаш ураг1а ухийташ. Бийса т1аера, коа мел дола х1ама тхьайсар. Борг1ала лаьрх1адар ший низ д1а ца баьнналга массаненга д1ахайта. Ший беррига низ ура а оттабаь, «ку-ка-ре-ку» аьнна кхайкар борг1ал. Деррига ков декадеш яр борг1илга оаз. Коа мел дола бежан, оалхазар сомадаьккхадар борг1илго. Уж дерригаш борг1илгага саца яхаш дехар деш дар, цхьабакъда борг1илг соцаш яцар. Шийна хинна эхь д1адаккха йоаллар борг1илг. 103 дош

Ц1и тилла укх текстах.

Текста т1ара хьаязде ц1ерметтдешаш, белгалъе цар юхь, таьрахь, дожар.

Оазел дукхаг1а алапаш дола дешаш хьаязде.

Синтаксически тохкам бе Г1ажаш а лелар коа, борг1алах ца яшаш, къамаргаш ураг1а ухийташ яхача предложене.

Морфологически тохкам бе г1ажаш, лелар, борг1илга (оаз) яхача дешай.

Фонетически тохкам бе яхаш, д1адаккха, лаьрх1адар яхача дешай.

7.. Лоацца сочинени язъе «Уж д1аьха 13 шу» яхача темах.

Эзар ийс б1аь барайттлаг1а шу . Г1алг1ашта ц1аккха а дицлургдац уж къиза денош. Деналах ца бохаш моастаг1чоа духьала лаьтта майра г1алг1ай исторен юкъе бахаб.

… Ялхлаг1ча дийнахьа саррахьа Долакха – Юрт моастаг1чо д1алоацачахь яьлар. Долакха – Юртаи Т1ой – Юртаи юкъера юкъ г1адж кхоссал мара яцар. Тахан – кхоана д1алацар кхерам болаш яр Т1ой – Юрт а. Наьсаренгахьа д1айолаелар г1алг1ай берех, чурча поарталах етта йола вордаш. Берий делхар, хьайбай 1ехар, кхалнаьха кадар, вордай ц1увзар, юртах чуболаш латтача т1ема таташ – из деррига а в1ашаг1ъийнадар. Шоай кхуврч, шоай ц1а, шоай юрт, шоай мохк лораде декхар т1аийцар г1алг1аша. (Хь. О.)

1. Текста т1ара хьаязде таьрахьдешаш. Белгалъе цар разрядаш, оттам.

2. Хьаязъе шийна чухь цхьантайпара маьженаши чудерзора доши дола предложени. Синтаксически тохкам бе цунна.

3. Белгалбе укх дешай оттам (разбор по составу): д1айолаелар, в1ашаг1ъийнадар, т1аийцар.

4. Малаг1а белгалонаш хилац белгалдеша?

А) Белгалдешаш хул мишталлии, т1аозареи, относительнии.

Б) Белгалдешаш хул ло1амеи ло1амзеи.

Видео:Лариса Садулаева - Дада. Чеченский и Русский текст.Скачать

В) Белгалдешай хул цкъа хилареи дукхаза хилареи кепаш.

Г) Белгалдешаш хул доалареи юкъареи.

5.Т1адамашта меттел доаг1а алап язде:

Цхьоалаг1…яр, ца…, ши…, эцарг…я, каг…е, хьал…олла, то…ал, об…явлени, тиш…еннай, з1ок…еттарг, шек…яла, хьал. олла, фу….

6. Синонимаш йоалае укх дешашта:

7. Лоацца сочинени язъе «Са боча доттаг1а» (ж1алигах, цисках) яхача темах.

Лампаш а ца согаш дукха даьг1ар бераш арарча суртага хьожаш. Даиман г1орх делла, къаьстта ший 1аьдалаг1а бирса илли а доахаш, 1оа к1ала, к1оаргача аьле чу г1олла додача 1арамхин тата в1алла хьа а хазацар…

Хьун наькъах долхаш нийсъелар берашта из баьццара раьг1е. Зизай з1амига из аре оазашца, массача адарца сомаяьккхаяр ловзадаьннача бераша. Г1еттар зиза т1ара цар г1аро човхадаь из доккха к1ай к1ормац. Цун хозало ц1аьхха цецдаьха бераш дукха лаьттар из зувш. Т1аккха т1ехьадаьлар уж из лаца. Шийна кхерам т1абенабале а, цу хозлен гаьнадала ца ловш санна, го боахар к1ормацо зизай ч1егилга.

Т1аккха хьехархо йист хилар: «Д1адовла, ма чувхаде из, лелийта маьрша укх баьццарча ара. Хьажал, мел хоза тов из к1ай к1ормац баьццарча к1увса т1а!». (112 дош )

Синтаксически тохкам бе Хьун наькъах долхаш нийсъелар берашта баьццара раьг1е. Зизай з1амига аре оазашца, массача адарца сомаяьккхаяр ловзадаьннача бераша яхача шин предложене.

Морфологически тохкам бе сомаяьккхаяр, ловзадаьннача, бераша яхача дешай.

Масса оази алапи да укх дешашта юкъе:

Цхьан б1оаг1илгах хьаязде къаьнара дешаш (архаизмаш), шоллаг1ча б1оаг1илгах хьаязде керда дешаш (неологизмаш). К1ал така хьекхача шин дешаца предложенеш оттае.

Хулчи, астронавт, ц1итох, дисплей, к1оажам, калькулятор, компьютер, монитор, мажар, духьараш, депутат, к1архъоаса, ракета, 1илма.

6. Укх дешашта юкъера хьакъоастаде дешхьалхеи суффикси т1акхетарца хьахинна дешаш, белгалбе цар оттам:

Бочаб1ар, хьат1аведар, арахьажа, дикал, хьехархо, лоамаро, д1адийхар, араваьккхар, д1ахьежар, д1аваха.

7.Малаг1ча дешай цхьатарра яц оазаши алапаши?

1.Кагье; 2. Эца; 3. Соттам; 4.Яхьья; 5. Дийнъеннай; 6. Доккха.

8. Малаг1ча предложене юкъе нийса оттадаьд сецара хьаракаш?

А) Хьай к1айча дувхарца, ц1енача уйланца, кисе йовлакх санна, кхаьчар хьо тхо долча, ва г1оза Керда шу! (Хь. О.)

Б) Хьай к1айча дувхарца ц1енача уйланца, кисе йовлакх санна кхаьчар хьо тхо долча ва г1оза Керда шу! (Хь. О.)

В) Хьай к1айча дувхарца, ц1енача уйланца, кисе йовлакх санна, кхаьчар хьо тхо долча ва г1оза Керда шу! (Хь. О.)

Чекалин Сашай ялхайт…а шу даь…надар. Школе а ухар ц1аг1а даьна новкъостал а дора цо. Т1ом болабелар. Немцаша Саша ваьха юрт (д1а) лаьцар. Партизански отряде вахар Саша Даьхе лорае. Цох майра партизан а хилар. Цк…а ший юрта бийса я…кха венавар Саша. Цхьа саг аькх а ваьнна, немцаша лаьца (д1а)вигар из цу бус. Моттигаш дика йовзаш хиларах, ведда (к1алхар)вала, ший отрядах (д1а)кхета аьт…ув баьлар цу…на. Цхьабакъда из ч1оаг1а цамогаш хилар. Хьунаг1а вита йиш йолаш вацар к1аьнк. Партизанаша к…айлаг1а (ц1а)вигар из нана йолча. Немцашта юха а (гуча)даьлар из ц1аг1а волга го бир цар Сашар ц1енна. (Кхера)валанзар к1аьнк. Меттара хьал а г1е…та (хьа)аравера из бе йоал…аш граната а йолаш. Лосттая…, немцашта юкъе эккхаргйолаш, кхессар цо из. Граната э…кханзар. Эг1азбахача немцаша хьал…олла беша вигар к1аьнк топа бухьаца чувха а веш. Ше хьал…оллаш ала кхийра цунна тхо шевар хьал…олларгвац оаш котало х1аьта а тхога хург…я. Т1аккха гимн лекхар. Дукха лакха кхензар Сашай гимн мушо к…амаргаш то1айир. Иштта велар вай Даьхен турпал – Александр Чекалин. (164 дош )

1. Ц1и тилла укх текстах. 1оязде, х1ана тиллай 1а иштта ц1и?

2. Къовлоргаш хьа а еллаш, г1алаташ тоа а деш, хьат1аязъе текст.

3.Сецара хьаракаш нийса д1аоттаде.

4.Синтаксически тохкам бе укх предложене:

Эг1азбахача немцаша хьалъолла беша вигар к1аьнк, топа бухьаца чувха а веш.

Б) Чоалхане цхьанкхийтта;

В) Чоалхане – карара.

6. Укх цхьанкхийттача дешашта юкъера урхалдар бувзам бола цхьанкхийтта дешаш хьаязде:

Масса говр, язде ручкаца, аьлар наьнага, г1оза машар, кхаьчар сиха, лаккха кхоссавелар, дошо кулгаш, дийша книжка, вахара чам, к1ай дувхар, футтаре е.

7. Малаг1ча муг1ар т1ара дешаш синонимаш я?

А) Д1айха, д1аьха, мерза, къаьга.

Б) Ког лаьттах ца кхеташ, сиха, масса, чехка.

В) Камаьрша, сонта, аьсала, къахетаме.

8. Укх дешай ма1ан дашха:

Ванька Жуков (д1а)веннавар городе Аляхин яхача иккий пхьарага 1омаве. Ийс шу даь…на к1аьнк вар из. Рождество (хьа)(т1а)доаг1ача бус в1алла (1о)вижанзар Ваня. Фусамдаьй киназе бахарга хьежаш а в…г1а уж ма баххинге шаькъа шушинги мукхбаь перо боалла ручкеи хьа а ийца хьекхаденнача каьхата листилг хьалхашка (1о) а йилла язде волавелар из. (Д1а) юха хьежа до…кха са даь…кхар цо.

Ший (даь) даьга каьхат язде лаьрх1ар цо. Цхьа юкъ яьккхар к1аьнка уйланга ваха ваг1аш. Т1аккха язде волавелар. Цо кодабора дукха везача даь – даьга ший бала яздора шийна Аляхин волча ч1оаг1а мо да яхаш. (Каст) каста б1аргах 1олега хи т1адамаш коча пхьош хьокхаш д1а а доахаш воа…лар Ваня.

Каьхат яздаь даьлча адрес хацар к1аьнка. Уйла а яь цо т1аяздир: Юрта. Даь – даьга. (117 дош ) (А.П.Чехов)

Лингвистически анализ е укх текста:

1. Доагг1ача сецара хьаракаш оттаде.

2. Г1алаташ тоаде, къовлоргаш хьаелла.

3. Укх предложене синтаксически тохкам бе:

Фусамдаьй киназе бахарга хьежаш а ваьг1а, уж ма баххинге, шаькъа шушинги мукхбаь перо боалла ручкеи хьа а ийца, хьекхаденнача каьхата листилг хьалхашка 1о а йилла, язде волавелар из.

4. Волавелар, Аляхин, коча (пхьош), ийс (шу) яхача дешай морфологически тохкам бе.

6.Д1авеннавар, 1овижанзар, фусамдаьй яхача дешай оттам белгалбе.

7.«Мотт» яхача деша масса ма1ан хила йиш я? Предложенеш оттаярца гучадаккха цу деша ма1анаш. Фу оал цу тайпарча дешаех?

8.Сочинени язъе: «Г1алг1ай мотт – къаман са» яхакча темах

Дуккха хьалха, паччахьа волаш дар из. Дукха а хала а болх бора лоамарочо. Ч1оаг1а гаьна а хала а кхахьа дезар цунна лаьтта.

Синтаксически тохкам бе укх предложене:

Юххера, к1аьд а венна, лаьттара ший ферта хьалъийцар Ахьмада.

Синонимаш йолае к1ала доаладаьча даим цхьана лелача дешашта (фразеологизмашта).

— Багара сискал яккха –

— Ахкан бетта бутув ша биллалца –

3. К1ала така хьекхача даим цхьана лелача дешашца предложенеш оттае.

4. Укх дешай ма1ан дашха:

5. Ер таьрахьдешаш дешашца д1аязде:

7; 12; 31; 47; 96; 354; 1987; 2009.

6. Белгалде т1адерзара ц1ерметтдешаш:

Шоаш, са, уж, хьо, оаш, аз, сона, хьоца, сай, се, вай, ший, шуца, царех, цар.

7. Лоаца сочинени язъе « Фуд сага сий доаккхар?» яхача темах.

Лингвистически анализ е укх текста

Шийла 1а (д1а)даьлар. Хоза б1…сти (т1а)кхаьчар. Зиза (т1ара) зиза (т1а) кхо…салуш цига юаш укхаза юаш лелар баскилг. Дика хьал дар цунга. Ахка а иштта (д1а)дихьар баскилго. Ловзаш декаш лелар из. (Т1а)доаг1аш 1а дар. Наха шо…й ялаташ а чуийцар зизаш а (д1а)даьлар. Аьхки ловзаш к…увсалуш лий…на цхьа…кха х…ама (1алаш)даьдацар баскилго. Кхы цхьа…нахьа (даа) х1ама а (ца) корадаь зунгата на1арга дахар баскилг.

Фу дича бакъахьа да аз моца…ла шелла…ла дала доал со аьлар цо зунгатага.

Аьхкий фу деш дар хьо Хацарий хьона 1а (т1а)доаг1аргдолга хаь…тар цунга зунгато. Зунгат шийна ахк…ан 1ан кхоачам беш лий…надар.

Ловзаш декаш лийннад со массанахьа (даа)х1ама мала хий дар аь…над баскилго.

Цу хана ха дезар хьона 1а (т1а)доаг1аргдолга х…анз аз де новк…остал дац хьона аьннад зунгато.

1. Къовлоргаш хьа а еллаш, г1алаташ тоаде.

2. Доагг1ача сецара хьаракаш оттаде.

Укх предложене синтаксически тохкам бе:

Зиза т1ара зиза т1а кхоссалуш, цига юаш, укхаза юаш, лелар баскилг

4. Баскилг, лелар, шийла (1а) яхача дешай морфологически тохкам бе.

5. Зунгат, кхоачам яхача дешай фонетически тохкам бе.

Видео:Простоквашино на ингушском языкеСкачать